Dat is een van de conclusies die Sipco Vellenga (Rijksuniversiteit Groningen) en Gerard Wiegers (Universiteit van Amsterdam) trekken in hun boek ”Jews and Muslims in London and Amsterdam”. In het boek, dat woensdag in Amsterdam wordt gepresenteerd, brengen de twee religiewetenschappers honderden samenwerkingsverbanden tussen de joodse en islamitische gemeenschappen in de twee steden in kaart. Het onderzoek beslaat de periode 1990-2020.

Waarom vergelijkt u juist Londen en Amsterdam met elkaar?

Wiegers: „Zowel Londen als Amsterdam zijn belangrijk voor de joodse en islamitische gemeenschappen. Een groot deel van de Britse en Nederlandse joden en moslims leeft in deze twee steden: in Londen wonen naar schatting 150.000 joden en zo’n 1,2 miljoen moslims, in Amsterdam gaat het om 25.000 joden en 90.000 moslims. In beide steden onderhouden de groepen contacten met elkaar. Daarom zijn de steden geschikt voor een vergelijkend onderzoek als het onze.”

Wat zijn de verschillen tussen de joods-islamitische relaties in Londen en Amsterdam?

Wiegers: „Duidelijk is dat de minderheidsgroepen in Londen beter zijn georganiseerd. In die stad zien we door de jaren heen honderden initiatieven, in Amsterdam gaat het om tientallen. Dat valt te verklaren vanuit de grootte van de gemeenschappen. Ook zijn er in Engeland meer subsidies beschikbaar vanuit de overheid voor de interreligieuze dialoog.”

Vellenga: „Ook speelt mee dat de Church of England een gevestigde plaats heeft in het politieke bestel. Via een kerkelijk fonds faciliteert de overheid allerlei projecten voor religieuze minderheden, vooral sinds de regering van Tony Blair in 1997 aantrad. Hier in Nederland is de overheid terughoudender vanwege het principe van de scheiding tussen kerk en staat.”

Hoe bent u voor dit onderzoek te werk gegaan?

Vellenga: „We hebben geput uit onderzoek dat gedaan is door twee promovendi aan de Universiteit van Amsterdam. Zij keken afzonderlijk naar samenwerkingsverbanden tussen joden en moslims in de beide steden. Daarbij hielden ze tientallen interviews met oprichters van organisaties en participeerden ze in dialooggroepen. Ook raadpleegden ze secundaire bronnen, zoals kranten. Wij hebben de bevindingen van deze proefschriften vergeleken, en voerden zelf nog extra gesprekken, onder andere met vertegenwoordigers van de grote koepelorganisaties. Ook deden we archiefonderzoek.”In hoeverre hebben de joodse en islamitische gemeenschappen in de afgelopen 30 jaar samengewerkt?

Wiegers: „Vanaf de jaren 90, na de publicatie van de duivelsverzen van Salman Rushdie, begonnen Britse moslims voorzichtig toenadering te zoeken tot andere minderheidsgroepen, waaronder de joden. Ze wilden tegenwicht bieden aan de negatieve beeldvorming. Ook aan de joodse kant wordt het belang van goede relaties met de groeiende moslimgemeenschap steeds meer onderkend. In Engeland zien we een stroom aan initiatieven ontstaan, in Nederland komt dit zo’n tien jaar later op gang.

Samenwerking is er bijvoorbeeld op thema’s waar de beide groepen een gemeenschappelijk belang delen. Denk aan de rituele slacht. Als die onder druk staat, trekken joden en moslims samen op.”

U schrijft ook over thema’s die spanning geven, zoals het Israëlisch-Palestijns conflict. Belemmert zoiets de samenwerking?

Vellenga: „We hebben gezien dat dit niet per se het geval is. Neem bijvoorbeeld de aanslag door een moslimextremist op het Joods Museum van België in 2014, waarbij vier doden vielen. Enerzijds levert dit spanning en verdeeldheid op. Anderzijds raakten sommige mensen extra gemotiveerd om de verbinding te zoeken. Zo waren negatieve gebeurtenissen ook een aanleiding om de banden aan te halen.”