Thuis vanaf de bank op hoogtekaarten via internet meespeuren naar archeologische resten op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Ruim 6500 personen deden dat in het eerste grootschalige burgerwetenschapsproject in de Nederlandse archeologie: Erfgoed Gezocht.

De burgeronderzoekers markeerden duizenden potentiële archeologische objecten, zoals grafheuvels (uit de periode van circa 2800 tot 500 voor Christus), raatakkers (prehistorische akkercomplexen uit de periode van 1100 tot 200 voor Christus), houtskoolmeilers (plekken waar hout werd verbrand tot houtskool) en karrensporen.

Vrijwilligers, archeologen en studenten archeologie van de Universiteit Leiden controleerden de gevonden resten in het veld voor een steekproef. Verspreid over de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug werden ruim 300 heuvels gecontroleerd met grondboringen. Van deze plekken bleken er 80 echte, nog onontdekte grafheuvels te zijn.

Aan de hand van de gegevens van de steekproef is vervolgens een inschatting gemaakt van het aantal resten in gebieden die nog niet in het veld gecontroleerd konden worden. “Van ruim 1250 plekken is de kans heel groot dat ze daadwerkelijk prehistorische grafheuvels zijn”, zegt Eva Kaptijn, archeoloog bij Erfgoed Gelderland. “Dit betekent dat het aantal bekende grafheuvels op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug door dit onderzoek van burgerwetenschappers verdubbeld is. Daarnaast is 36 vierkante kilometer aan prehistorische akkers gevonden, zijn circa 900 houtskoolmeilers aangeduid en zijn talloze voorbeelden van oude karrensporen gevonden.”

Intensiever bewoond

Zonder de inzet van de vrijwilligers was dit onderzoek volgens Kaptijn niet mogelijk geweest. “En zonder hulp van de burgerwetenschappers hadden wij archeologen misschien wel tien jaar nodig gehad om tot ditzelfde resultaat te komen.”

“De deelname van zoveel vrijwilligers heeft een ongekende hoeveelheid nieuwe data opgeleverd en onze kijk op de prehistorie ingrijpend veranderd. De Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug blijken veel intensiever bewoond te zijn geweest dan we dachten”, reageert Quentin Bourgeois, universitair hoofddocent aan Universiteit Leiden.

De ontdekte resten hebben niet alleen nieuwe wetenschappelijke kennis opgeleverd, ze maken het ook mogelijk om dit bijzondere erfgoed beter te beschermen, menen Kaptijn en Bourgepois. “Gemeenten en terreinbeheerders maken bijvoorbeeld gebruik van de gegevens bij beleid en beheer. Daarnaast heeft het betrekken van het brede publiek bij ons onderzoek geleid tot een groter bewustzijn van de aanwezigheid van archeologisch erfgoed en de waarde ervan. Meer kennis over de geschiedenis leidt tot een hogere waardering van de eigen omgeving. Voor erfgoed van wereldbelang hoef je dus niet naar Egypte of Stonehenge, het begint al in onze eigen achtertuin. Overal op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug liggen structuren die zijn gemaakt door mensen die ons voorgingen.”

Janny Bas, enthousiast deelnemer aan Erfgoed Gezocht, kan dat bevestigen. “Door dit project ben ik me bewuster geworden van mijn omgeving. Ik kijk er met andere ogen naar. Dit erfgoed bestaat al zo lang en daar moeten we zuinig op zijn.”

Europese prijs

De Europese Commissie en Europa Nostra, de Europese federatie voor het behoud van cultureel erfgoed, erkennen het succes van het project en de belangrijke bijdrage die burgers kunnen leveren aan onderzoek en bescherming van archeologisch erfgoed. Zij hebben de prestigieuze European Heritage/Europa Nostra Award, de jaarlijkse prijs van de Europese Unie voor cultureel erfgoed, aan het project toegekend. Die wordt komende donderdag uitgereikt tijdens de bijeenkomst waarop de onderzoekgegevens feestelijk worden gepresenteerd.