De wandelaar die de ophaalbrug oversteekt naar de cruisekade van de Moll Adossat, een langgerekt kunstmatig eiland in de haven van Barcelona, komt een merkwaardige lucht tegemoet. Het doet denken aan de uitlaatgassen van een snelweg vol vrachtwagens. Zoals meestal staat de wind vandaag landinwaarts. De verstikkende stank, vermengd met zeelucht, komt dus uit de haven. Uit de hoek waar de cruiseschepen liggen.

Voor aan de kade ligt de Koningsdam aangemeerd. Op de achtersteven wappert de Nederlandse vlag. Het schip is eigendom van de Holland Amerika Lijn, een filiaal van de Amerikaanse cruisegigant Carnival Corporation. De Koningsdam, in 2016 gedoopt door koningin Máxima, heeft een capaciteit van 3200 passagiers. Iets verderop liggen nog twee cruisekolossen, de Disney Magic en de Britannia.

Drie cruiseschepen op één dag, het is een normaal beeld in Barcelona. Niet voor niets is dit de haven met de meeste cruisereizigers van Europa. Wereldwijd staat de Catalaanse hoofdstad op de zesde plaats met 3 miljoen cruisetoeristen in 2018. Het levert lawines van duizenden dagjesmensen op die meestal tien tot vijftien uur de tijd hebben om de stad te bezichtigen. Soms blijft een schip twee dagen in de haven, zoals in dit geval de Koningsdam.

Zelfs als de schepen stilliggen hebben ze nog een stroombehoefte vergelijkbaar met die van een kleine stad. Die elektriciteit wordt opgewekt door de scheepsmotoren. Dat betekent dat cruiseschepen niet alleen vervuilen als ze de haven in- of uitvaren, maar gedurende hun hele verblijf.

Zeeschepen, en dus ook de cruisevaart, gebruiken zware stookolie voor hun scheepsmotoren. Dat is een goedkope maar tegelijk bijzonder vervuilende brandstof. Een recente studie van de in Brussel gevestigde organisatie Transport en Milieu kwam tot alarmerende conclusies. De uitstoot van ziekmakende zwaveloxides in de Europese wateren door alleen al de schepen van Carnival Corporation overtrof in 2017 die van alle 260 miljoen Europese personenauto’s met een factor tien. Oftewel, één cruiseconcern stoot in ons continent meer dan tienmaal zo veel SOX uit als alle Europese auto’s bij elkaar. Royal Caribbean Cruises, het op een na grootste cruiseconcern ter wereld, stoot viermaal zo veel SOx uit als de gezamenlijke Europese auto’s. Zwaveloxides bedreigen niet alleen de volksgezondheid. Ze dragen ook bij aan de verzuring van land en water.

Transport en Milieu keek ook naar andere vormen van vervuiling door cruises. De onderzoekers stelden een extreem hoge uitstoot van stikstofoxiden (NOX) en fijnstofdeeltjes vast. Spanje, Italië, Griekenland en Frankrijk bleken –in deze volgorde– het meest bloot te staan aan deze vorm van luchtvervuiling.

De meest vervuilde haven door toedoen van cruiseschepen is Barcelona, gevolgd door Palma de Mallorca en Venetië. Barcelona voert op alle fronten de ranglijst aan: zowel wat SOX en NOX, als wat fijnstofdeeltjes betreft.

![2019-08-13-katDI6-DUUcruiseextra13-1-FC_web.jpg](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/2019_08_13_kat_DI_6_DU_Ucruiseextra13_1_FC_web_50cea43558.jpg) ---Op cruiseschip Koningsdam vaart onder Nederlandse vlag. beeld Lex Rietman---

Trouwe klanten

Op een bankje voor de ingang van de cruiseterminal zitten Peter (81) en Maria (70) uit Australië even uit te blazen. De avond ervoor zijn ze vanuit Málaga met de Koningsdam in Barcelona aangekomen, deze middag vertrekken ze naar Marseille. Ze zijn al tien jaar cruisefans en trouwe klanten van de Holland Amerika Lijn.

Waarom? „Het is ontspannend, het eten is goed en de mensen zijn geweldig”, vat Maria samen. „Schoon en professioneel”, voegt Peter eraan toe. En of ze weten dat cruiseschepen vele malen meer vervuilen dan alle Europese auto’s bij elkaar? Nee, dat horen ze voor het eerst. Net als het nieuws dat Barcelona in Europa de meest vervuilde stad is dankzij de luxe cruises. Dat de schepen vervuilen, wisten ze wel. Het paar heeft er onlangs nog een gesprek over gehad met een kapitein. „Hij zei ons dat ze er zeer op gebrand zijn om de vervuiling tot een minimum te beperken”, zegt Peter. „Ze doen hun best. En ik denk dat ze bij elk nieuw schip schonere technologie gebruiken.”

![2019-08-13-katDI6-DUUkader13-2-FC_web.jpg](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/2019_08_13_kat_DI_6_DU_Ukader13_2_FC_web_2bd541a38e.jpg) ---Peter en Maria zijn cruisefans. beeld Lex Rietman---

Wie in elk geval niet verbaasd is door het rapport van de Brusselse onderzoekers is Marc Cerdà. Hij is milieukundige aan de universiteit van Barcelona en gespecialiseerd in vervuiling door de zeevaart. „Tot nu toe hadden we geen concrete gegevens over de uitstoot”, zegt Cerdà. „Maar we weten dat het aantal cruises in Barcelona snel groeit. In 2017 hadden we 2,7 miljoen cruisetoeristen. Vorig jaar waren dat er ruim 10 procent meer, 3 miljoen.”

De havenautoriteit, een bestuursorgaan dat onder het ministerie van Transport in Madrid valt, heeft een plan opgesteld voor de verbetering van de luchtkwaliteit. „Dat plan is inefficiënt”, zegt Cerdà. „Het voorziet bijvoorbeeld in de elektrificatie van het vervoer in de haven over land. Maar het gaat voorbij aan de wortel van het probleem. De cruiseschepen liggen de hele dag met draaiende motoren in de haven. Dat levert een enorme uitstoot op van stofdeeltjes, schadelijke gassen en het broeikasgas CO2. We weten alleen niet precies in welke hoeveelheden.”

In de haven staan meetstations, weet Cerdà. De havenautoriteiten weigeren echter de gegevens daarvan vrij te geven. De milieukundige heeft daardoor alleen de beschikking over data van meetstations in de stad. Daaruit blijkt dat de concentraties van giftige stoffen het hoogst zijn in wijken die tegen de haven aan liggen. Hoe verder van de haven, hoe lager de concentraties.

Als de haven de metingen niet vrijgeeft, hoe komt Transport en Milieu dan aan zijn onderzoeksdata? Cerdà: „Zij gebruiken rekenmodellen. Als je weet welk type motoren een cruiseschip heeft en je weet hoelang deze in de haven ligt, kun je zijn uitstoot berekenen.” Maar het blijft behelpen. Dat geeft Transport en Milieu ook toe. Zo zijn de Brusselse onderzoekers er noodgedwongen van uitgegaan dat alle 203 onderzochte schepen zich netjes hielden aan de zwavelnorm die van toepassing was in de diverse geografische zones.

De Baltische Zee en de Noordzee zijn verklaard tot zwavelbeheersingszone (Sulphur Emission Control Area, SECA). Dat betekent dat schepen in deze zeeën stookolie met maximaal 0,1 procent zwavel mogen gebruiken. Buiten de beschermde zone mag het zwavelgehalte tot vijftienmaal zo hoog zijn, 1,5 procent. Maar in de havens geldt weer de 0,1 procentnorm, tenminste, als een schip langer dan twee uur in de haven ligt. Cruiseschepen liggen altijd langer dan twee uur aangemeerd.

Volgens Transport en Milieu is aangetoond dat de norm niet altijd gerespecteerd wordt. De berekeningen over de mate van vervuiling zijn daarom aan de conservatieve kant. De keerzijde van de luxe cruises is dus nog smeriger dan het rapport aangeeft.

Tol

Ondertussen eist de vervuiling haar tol. In Barcelona sterven 1250 mensen per jaar een voortijdige dood door vervuilde lucht. „We overschrijden al tien jaar de Europese norm en die van de Wereldgezondheidsorganisatie”, zegt onderzoeker Marc Cerdà. „We ademen illegale lucht in, vooral in de wijken die tegen de haven aan liggen.” Volgens de –voorzichtige– cijfers van Transport en Milieu kan een flink deel van de dodelijke slachtoffers van de luchtvervuiling in Barcelona op het conto van de cruises worden geschreven. Zij stoten vijfmaal zo veel zwaveloxides uit als het autoverkeer in de stad, en bijna een kwart van de stikstofoxides.

Het optreden van overheden laat ondertussen te wensen over. De Europese Unie heeft nog nooit een sanctie opgelegd aan Barcelona of andere steden die de normen voor luchtvervuiling overschrijden, zegt Cerdà. Een eerste stap zou de instelling van een zwavelbeheersingszone op de Middellandse Zee kunnen zijn. De gemeente Barcelona en de Catalaanse regioregering hebben bij de regering in Madrid aangedrongen op zo’n norm, want alleen nationale overheden kunnen die aankaarten bij de Internationale Maritieme Organisatie.

Maar Madrid toont weinig animo. De havenautoriteit van Barcelona, die onder voogdij staat van de Spaanse regering, lijkt ook nauwelijks geïnteresseerd om de vervuiling aan banden te leggen. Cruisevakanties zijn voor de haven een bron van inkomsten. Barcelona is de meest winstgevende haven van Spanje, en die winsten vloeien in de staatskas. En ondanks mooie woorden van premier Sánchez over de noodzaak van strijd tegen de opwarming van de aarde legt Spanje de cruises –die flinke hoeveelheden broeikasgassen uitstoten– geen strobreed in de weg.

In weerwil van klimaatverandering en milieuvervuiling werkt de haven zelfs aan een uitbreiding met twee nieuwe cruiseterminals. Dan zal Barcelona 5,6 miljoen cruisetoeristen per jaar kunnen ontvangen. „Onhoudbaar”, zegt onderzoeker Marc Cerdà. „Ons toeristisch model is absurd.”

Bezorgd

Drie dagen geleden stapten Ann en Paul (beiden 62) in het Engelse Southampton aan boord van de Britannia voor een rondvaart over de Middellandse Zee. Het is de eerste cruise voor dit Schotse echtpaar, dat in Londen woont. „We waren er niet helemaal zeker van of zo’n bootreis wel iets voor ons zou zijn”, zegt Paul. En daarvan zijn ze nog steeds niet overtuigd.

„Vervuilen cruiseschepen meer dan alle Europese auto’s samen? Dat wil ik wel geloven als ik de rook zie die uit de schoorstenen komt”, zegt Paul. Hij en zijn vrouw zijn bezorgd om het milieu. Dat ze in Londen wonen, een stad die het voortouw neemt in de strijd tegen luchtvervuiling door het verkeer, heeft daar waarschijnlijk mee te maken. „Als ik met mijn auto de stad in wil, kost me dat 25 pond per dag”, zegt Paul. „Dat helpt om de uitstoot te beperken.” Hij maakt vaak gebruik van het openbaar vervoer. Dat wordt gestimuleerd door de gratis ov-kaart die je als zestigplusser in Londen krijgt. Ann en Paul steunen de milieumaatregelen in hun stad van harte.

Zouden restricties voor cruiseschepen ook een goed idee zijn? „Dat is een moeilijk punt”, zegt Paul. „De lokale mensen willen dat die schepen naar hun stad komen.” Ann knikt instemmend: „Het brengt immers geld in het laatje.”

Paul denkt dat een stad als Barcelona goed zou kunnen overleven zonder de cruisetoeristen. „Maar voor kleinere plaatsen als Cádiz en Livorno ligt dat anders. Wat zouden zij zonder cruises moeten?”

Tot 2028 werkzaamheden in binnenstad Delft

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?