De enige school is vrijgemaakt

Een molenwiek en een kerktorentje steken boven het geboomte uit. Ze kondigen Enumatil aan, of je nu vanuit Hoogkerk komt of het Groningse gehucht vanuit het buurtschap Pasop nadert. Eén verschil is er wel: vanuit Hoogkerk valt ook het ronde kerkgebouw aan de rand van het dorp op. Het is de gereformeerde kerk, met 199 leden een stuk kleiner dan de gereformeerde kerk (vrijgemaakt), de bewuste kerk met het torentje.

De gereformeerde kerk is sinds 1979 vacant, zodat de jongere generatie in het Groningse dorp opgroeit met de wetenschap dat er maar één dominee op het dorp woont. Want een hervormde kerk ontbreekt ook in Enumatil. Er is er wel een geweest, vroeger, een kleine. Maar de hervormde kerk verdween uit het gereformeerde dorp. Het wel en wee van de Hervormde Kerk gaat dan ook goeddeels aan de beleving van de dorpsbewoners voorbij, zegt schooldirecteur H. Schipper.

Rust
Enumatil valt op een willekeurige zomerdag op door zijn rust. Toch vindt Zetstra, geboren en getogen in het dorp, juist dat de rust van vroeger goeddeels verdwenen is. „Enumatil was echt een boerendorp. Nu hebben de meeste mensen in andere plaatsen, vooral in de stad Groningen, hun werk. Vroeger kende ik iedereen, nu niet meer. De mensen leiden ook meer hun eigen leven.”

Over 'zijn' kerk is de koster vol lof. „De mensen leven goed met elkaar mee. We bouwen nu een nieuwe verenigingsruimte. Dan is het echt gezellig om samen te helpen.”

Massaal
Vijf jaar na de Afscheiding van 1834 werd in Enumatil een afgescheiden gemeente gesticht, waar na verloop van tijd bijna de hele bevolking zich bij aansloot. In 1944 ging Enumatil net zo massaal met de vrijmaking mee. Zo'n 900 leden volgden hun predikant ds. H. H. Schoemaker.

Tien jaar later, in 1954, voltrok zich echter een nieuwe scheuring. Ds. K. Meima voelde zich na acht jaar ambtsbediening toch niet op zijn gemak in de vrijgemaakte wereld en werd met ruim 150 leden gereformeerd.

Anno 2000 telt vrijgemaakt Enumatil nog zo'n 500 leden. „Nogal wat jonge mensen hebben het dorp verlaten”, zegt koster Zetstra spijtig. „Er worden hier nauwelijks huizen gebouwd. We hebben nog mee dat we een eigen school hebben, zodat je jonge gezinnen aan je bindt.” Daarnaast zijn er nogal wat buitenkerkelijken op het dorp komen wonen. „Gelukkig passen de meesten zich goed aan. Op zondag is het hier rustig.”

Uniek
Naast het ontbreken van een hervormde kerk heeft Enumatil als bijzonderheid dat de enige basisschool er een gereformeerd vrijgemaakte is. Voorzover H. Schipper weet, is dat uniek in heel Nederland. Schipper, bovenschools directeur van twaalf basisscholen in de regio, woont naast de school in Enumatil, waar hij twintig jaar directeur was. Daarnaast is hij raadslid voor het GPV in de gemeente Leek. Hoewel van de Enumatillers bijna 60 procent GPV stemt, bezet de partij in Leek slechts twee van zeventien raadszetels.

Een strak toelatingsbeleid uit het verleden zorgde er in Enumatil voor dat bijna uitsluitend vrijgemaakte ouders hun kinderen naar de dorpsschool stuurden. „De niet-vrijgemaakten zijn er in de tijd na de kerkstrijd eigenlijk een beetje uitgewerkt”, zegt Schipper. „Dat heeft veel kwaad bloed gezet.” De directeur is blij dat het beleid nu soepeler is, maar dat heeft zich nauwelijks vertaald in een toeloop van niet-vrijgemaakte leerlingen. „Vanuit de doopbelofte van de ouders is de school er inderdaad allereerst voor de eigen kinderen, maar daarnaast heb je toch ook een evangeliserende taak.”

Trots is de directeur wel een beetje op zijn school. „Een inspectierapport zette ons in de top-10 van beste bassisscholen in het land.”

„Hoe de gereformeerd vrijgemaakte identiteit van de school zich vertaalt? Kwaliteit en identiteit liggen voor mij dicht bij elkaar. Je moet dus goed onderwijs geven. En verder stralen de leerkrachten als het goed is uit dat zowel volwassenen als kinderen in het verbond zijn opgenomen en dus kinderen van de Heere zijn. Vandaaruit zijn we geroepen om als christenen met elkaar te leven.”

Zendeling
Sinds 13 februari heeft de gemeente weer een eigen predikant in de persoon van ds. J. Janssen. Evenals zijn voorganger komt hij rechtstreeks van het zendingsveld af. Hij verwisselde een Braziliaanse stad met 1,5 miljoen inwoners voor het Groningse dorp. „Hier kunnen onze kinderen weer veilig op straat lopen. Een verademing.”

De predikant is zojuist gereed met een kenningsmakingsronde. „De Groningers stug, zoals men wel zegt? Herken ik niet. Het meest opvallende vind ik hier de gedachte dat we met elkaar maar gewoon moeten doen. Verder zijn de mensen hier praktisch ingesteld, ze houden niet van lange theorieën, maar horen liever hoe we met elkaar iets aanpakken. Naast alle positieve kanten zou je traditionalisme misschien als gevaar kunnen zien.”

Koster Zetstra, wiens voorgeslacht altijd in Enumatil heeft gewoond, heeft weinig behoefte aan veranderingen. „Het zal wel goed wezen, maar vernieuwingen zorgen voor allemaal onrust. Soms denk ik: Gaat het nu om de veranderingen of om de prediking?”

Schipper, die twee ambtsperioden ouderling was, waardeert het op zijn beurt positief dat vrijgemaakten tegenwoordig nadrukkelijker over kerkmuren heen kijken. „Maar dat moest ik zelf ook leren.” „Vernieuwingen moeten wat mij betreft doorgaan. Maar voorstanders van veranderingen moeten wel terdege rekening houden met mensen die niet of minder snel willen vernieuwen. Omgekeerd geldt dat ook. Vernieuwingen mogen niet tegengehouden worden met argumenten die puur opkomen vanuit een stuk traditionalisme.”

Bewuster
Zetstra raakte vanaf zijn kinderjaren vertrouwd met het gereformeerd vrijgemaakte gemeenteleven. „We woonden naast de kerk en dan zie je alles gebeuren. Als vanzelf ging je mee naar de kerk, de catechisatie en verenigingen. Je vroeg niet zo veel, je deed wat je ouders zeiden. Later ga je bewuster in het kerkelijk leven staan. Wat gereformeerd vrijgemaakt zijn nu voor mij betekent? Gewoon gehoorzaam zijn aan wat Christus van ons vraagt, naar Gods wil wandelen, in woord en daad uitdragen dat je christen bent.”

De bewoording van de koster sluit aan bij het idee dat ds. Janssen van zijn gemeente kreeg. „Ik tref hier veel eenvoudig geloof aan, het gewone vertrouwen op God. Om dat altijd te uiten is voor een Enumatiller niet altijd even gemakkelijk, denk ik.”

Zie ook:
Eenmaal 's jaars een bedevaartje - 18 augustus 2000

Erpelland met bourgondische inslag - 15 augustus 2000

Scheuren in gereformeerd bolwerk - 11 augustus 2000

De trouwe kerkgangers van Bru - 8 augustus 2000

Heerlijk kerken in Kerkwerve - 1 augustus 2000

Een vermaning tussen de sloten - 28 juli 2000

„Nederlands gereformeerd Langerak leeft niet meer in isolement” - 18 juli 2000

De zuivere waarheid van Flipland - 11 juli 2000