Boekenweekgeschenk: Hoe een slavenmeisje burgemeestersvrouw werd

Charleston, 1818. Kleurige huizen met op het zuiden gerichte veranda’s. Op straat overal zilver- en goudsmeden, meubelmakers, kappers en andere ambachtslieden. Het ruikt er naar de sinaasappelbomen die langs de met keien of met vergruizelde schelpen bedekte straten zijn aangeplant. De stad is mooi, rijk en welvarend. Maar het is een façade; achter de schoonheid zit wreedheid. Anno 1818 is de Amerikaanse staat South Carolina de grootste slavenhoudende staat ter wereld, en Charleston de enige stad in Noord-Amerika waar de economie helemaal drijft op slavenarbeid.

In deze stad komt Leon Herckenrath terecht, een jonge Nederlander die het verarmde vaderland ontvlucht om fortuin te maken in de Nieuwe Wereld. Hij verblijft bij een zekere James Magnan, een Franse koopman en plantagebezitter. Daar ontmoet hij het slavenmeisje Juliette Louisa McCormick. Op 20 oktober 1820 verkoopt Magnan haar aan Leon voor het enorme bedrag van duizend dollar. Leon koopt haar niet om haar te bezitten, maar om haar en alle eventuele nakomelingen „voor altijd vrij te laten zijn”. Ze trouwen in het geheim, want officiële huwelijken tussen blanke en zwarte mensen zijn ten strengste verboden. Voor de buitenwereld blijft de Nederlander een succesvolle, rijke vrijgezel. Met een zwarte slavin.

Als de spanningen tussen het Zuiden, de staten die vóór slavernij zijn, en het Noorden, de staten die slavernij willen afschaffen, steeds hoger oplopen, smokkelen Leon en Juliette hun kinderen één voor één op een schip terug naar het vaderland van Leon. Ze vestigen zich op familielandgoed Geerbron in Monster. Wanneer Leon in 1847 burgemeester wordt van het dorp, is de ooit als rechtenloos slavenmeisje ter wereld gekomen Juliette ineens burgemeestersvrouw.

Verborgen

„Wat een verhaal”, denkt Annejet van der Zijl als ze wordt benaderd door een ambtenaar van de gemeente Westland, die haar wijst op het bestaan van de bewoners van het landgoed Geerbron. Maar wegens tijdgebrek en de grote afstand tussen Nederland en Amerika moet de geschiedenis tijdelijk aan de kant. Tot ze wordt benaderd om het Boekenweekgeschenk te schrijven. Ze duikt de archieven in, plant een researchreis naar de Verenigde Staten en probeert van alles om contact te leggen met de nabestaanden van Leon en Juliette. Gemakkelijk gaat dat niet. „Na tweehonderd jaar bleek het behoorlijk moeizaam om nog sporen van Leon en Juliette te vinden, zeker omdat hun in levens zich noodgedwongen grotendeels in het verborgene afspeelden”, zegt ze in het boek.

Toch slaagt Van der Zijl er om een compleet, vlot en intrigerend verhaal neer te zetten. In ”Leon & Juliette” doet de schrijfster waar ze goed in is: levens van mensen reconstrueren in een boeiend verhaal, waarbij ze de controverses niet schuwt. Zo schreef ze eerder onder andere ”Bernhard, een verborgen geschiedenis”, waar ze ingaat op de Duitse achtergrond van de prins Bernard. Ook de bestseller ”Sonny Boy” is een reconstructie van een waar gebeurd verhaal. „Ik schrijf allereerst omdat ik zelf antwoorden op mijn vragen wil hebben”, zei Van der Zijl in 2014 in een interview met het Reformatorisch Dagblad. „Ik ben nieuwsgierig naar het leven en naar de creativiteit, flexibiliteit en veerkracht waarmee mensen hun bestaan proberen vorm te geven.”

Portret

Slavernij is een belangrijk thema in het Boekenweekgeschenk. Volgens Van der Zijl zijn er weinig historische gebeurtenissen die zoveel sporen in onze huidige samenleving hebben nagelaten als de slavenhandel. Ze probeert te reconstrueren hoe men in de ontwikkelde stad Charleston en in veel andere welvarende steden in Amerika alle misstanden koppig kon negeren en de slavernij zo kon goedpraten. „Een geschiedenis als deze kan ons misschien aan het denken zetten over blinde vlekken die we als samenleving hebben”, schrijft ze wat voorzichtig in het nawoord van het Boekenweekgeschenk. En iets verderop: „Ik ben me bewust van de discussies die momenteel gaande zijn over de vraag door wie en in welke bewoordingen het verhaal van de slavernij verteld mag worden. Hoewel ik het een goede zaak vindt dat deze discussies gevoerd worden, beschouw ik het niet als mijn taak als schrijver om daar stelling in te nemen.”

Soms komt iets van die stelling in het verhaal wel naar voren, in een scherp, treffend zinnetje. Zo kunnen Leon en Juliette in Nederland wel wettelijk trouwen, in het gezelschap van hun negen kinderen. „Die bekroonde tolerantie was vooral het gevolg van het feit dat er in Nederland in die tijd zelf zo goed als geen gekleurde mensen leefden. Het is tenslotte een stuk gemakkelijker om ruimdenkend te zijn als iets op geen enkele manier een bedreiging vormt.”

”Leon & Juliette” is boven alles een liefdesgeschiedenis, een levensverhaal dat laat zien dat zelfs onder de moeilijkste omstandigheden er altijd weer mensen moedig genoeg zijn om hun eigen hart en geweten te volgen.

Als lezer bekruipt je tijdens het lezen wel regelmatig het gevoel: wat jammer dat dit verhaal in sneltreinvaart verteld moest worden. Vanwege het beperkte format van een Boekenweekgeschenk, zo’n honderd bladzijden, doet het geheel soms wat beschrijvend aan. Er is geen ruimte om gedetailleerder in te gaan op bepaalde omstandigheden. Gelukkig is er aan het einde van het boekje goed nieuws: er komt „te zijner tijd” een uitgebreide versie van dit boek op de markt. Voor iedereen die nieuwsgierig is geworden.

Van der Zijl hoopt zelf dat de verschijning van ”Leon & Juliette” nieuw historisch materiaal oplevert. Ze heeft namelijk nog altijd geen portret kunnen vinden van Juliette Herckenrath. Het schilderij op de voorkant van het Boekenweekgeschenk is waarschijnlijk een portret van een andere, anonieme vrouw uit die tijd. Juliette is ooit, rond 1840, wel geschilderd door de Hollandse School-schilder Nicolaas Pieneman. Maar het resultaat van die schildersessie bleef tot nog toe onvindbaar, ondanks verwoedde zoekpogingen. In het AD zei van der Zijl: „Stiekem hoop ik dat iemand het verhaal leest en besluit toch die paar stoffige, ouderwetse schilderijen op zijn of haar zolder nog eens nader te bekijken...”

Boekgegevens

Leon & Juliette, Annejet van der Zijl; uitg. Stichting CPNB; 96 blz.; gratis bij besteding van 15 euro aan Nederlandstalige boeken

Boekenweekgeschenk: Hoe een slavenmeisje burgemeestersvrouw werd

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?