Van Riet (58), die bij de Rotterdamse politie werkt, schreef het boek ”Handhaven onder de nieuwe orde”, waarop hij in 2008 promoveerde. Uit de studie bleek dat Nederlandse politieagenten nogal eens diensten voor de Duitse bezetter verrichtten die als oorlogsmisdaden bestempeld konden worden.

Zo organiseerde de Rotterdamse politieke politie in november 1942 een aantal Jodenrazzia’s in Dordrecht, dit jaar tachtig jaar geleden. Daaraan deden ook Dordtse politieagenten mee. Eén beeld van die razzia’s, in het huis aan de Reeweg-Oost, liet Van Riet niet los. Daarom begon hij zes jaar geleden aan het schrijven van een boek over Dordrecht in de Tweede Wereldoorlog. Het resulteerde in ”De Dordtse affaire. Vervolging, verzet en verraad in en rond Dordrecht”.

Harry Evers

Op maandag 9 november 1942 meldden Rotterdamse politiemannen zich bij het Dordtse politiebureau aan de Groenmarkt met de mededeling dat ze Joden die zich niet hadden gemeld, gingen ophalen. Daarbij vroegen ze assistentie van Dordtse politiemannen. Een van hen was Harry Evers, de hoofdpersoon uit het boek van Van Riet. Drie dagen waren ze bezig met het ophalen van Joden uit hun woningen. De tweede dag was het huis aan de Reeweg aan de beurt.

Hier woonden Jacob Kleinkramer met zijn echtgenote Sophia Kleinkramer-Weijl en hun dochters Esther en Rosalina. Ze moesten alle vier mee, evenals een ander gezin dat sinds enkele weken in het pand verbleef. Het ophalen van de Joden aan de Reeweg trok veel bekijks. Een oudere man, W. P. van Heteren, stoorde zich aan het gedrag van de Nederlandse politiemannen en riep: „Dit zijn nu Nederlanders.” Hij werd meegenomen naar het politiebureau.

De totale opbrengst van die drie dagen bedroeg rond de honderd Joodse mannen, vrouwen en kinderen. Ze gingen via kamp Westerbork naar de vernietigingskampen van de nazi’s. Moeder Kleinkramer en haar twee dochters werden al op 19 november 1942 in Auschwitz vergast. Vader Kleinkramer werd op 7 februari 1945 in Gross-Rosen vermoord. Het staat op de ”Stolpersteine” (struikelstenen) in het trottoir voor het huis.

<InlineImage imgUrl=“https://images.rd.nl/fill/w:2500/h:2500/plain/https%3A%2F%2Ferdee-prod-bucket-s3-001.ams3.cdn.digitaloceanspaces.com%2F18815119_a94e7474e0.JPG” caption=“De vier “Struikelstenen”. beeld Jan van Reenen” alt=“18815119.JPG” />

Wat in de herinnering van Van Riet bleef steken, was dat de politiemannen die de Joden hadden opgehaald, aan het eind van die tweede dag gingen feesten in het pand aan de Reeweg. Het zien van de woning raakt hem. „Het feest was georganiseerd door de Rotterdamse politiemannen. Alcohol en vrouwen waren aanwezig. ’s Morgens leefden die mensen er hun leven en ’s avonds werd het succes van de dag gevierd. Het is toch bizar om daarom te gaan feesten, nota bene in hun eigen huis! Hier was Harry Evers ook bij.”

Evers is, naar de berekening van Van Riet, medeverantwoordelijk voor de dood van 77 mensen in de bezettingstijd, onder wie 67 Joden. „Evers deed meer dan zijn plicht, als je dat ophalen van de Joden al plicht zou kunnen noemen. Hij haalde niet alleen mensen uit hun huis, maar hij liep een stapje harder dan nodig was. De politieman kreeg voor elke Jood die hij opbracht betaald. Hij was duidelijk antisemitisch. Tegen omstanders die het er niet mee eens waren zei hij: „Wat maak je je druk om die stinkjoden? Een Jood voegde hij toe: „Je moet het stikhok in.” Ook aan anderen vroeg hij om Joden aan te geven. Kortom, je ziet steeds dat Joden voor hem geen waarde hadden. Daarnaast was hij verantwoordelijk voor de arrestatie van Beinema, de grondlegger van het Dordtse verzet, en van anderen.”

Evers papte al tijdens de bezetting aan met het verzet en speelde zo een dubbelrol. Van Riet: „Hij zei bijvoorbeeld dat hij het verzet geholpen had aan de precieze locatie van de commandovoering van het Duitse Vijftiende Leger in Park Merwestein tijdens de Slag om de Schelde in 1944. Maar het is wel opvallend dat die aanval mislukte, terwijl er 69 Dordtenaren bij omkwamen. Mijn conclusie is dat de Duitsers op de hoogte waren gesteld, misschien zelfs door Evers.”

Er waren ook andere Dordtse politiemannen bij de razzia’s betrokken. Zij hebben hun straf gekregen na de Bevrijding, maar door zijn dubbelrol leek Evers die te ontlopen. Hij kwam zelfs bij de Binnenlandse Strijdkrachten terecht. Door leden van het verzet die hem niet vertrouwden, werd hij echter aangeklaagd. Andere oud-verzetsstrijders, de top van het Dordtse verzet, verdedigden hem. Van Riet: „Dit deel van het verzet bleef hem de hand boven het hoofd houden. Dat deed men naar mijn mening omdat Evers ook veel van de verzetslieden wist, bijvoorbeeld over illegale activiteiten, waaronder mogelijk executies.”

Evers werd drie keer gerehabiliteerd. Uiteindelijk werd hij veroordeeld tot een celstraf van drieënhalf jaar. Van Riet: „Evers was een doortrapte schurk, die er met een veel te lichte straf vanaf kwam. Ik vind dat de rechter het ophalen van de Joden te licht meewoog.”

Spraakmakende affaires

De auteur hoopt dat het verhaal van de Dordtse affaire zijn huidige collega’s aan het denken zet door de dilemma’s van toen te verbinden met die van nu. Als voorbeelden noemt hij de avondklok tijdens de coronatijd, enigszins vergelijkbaar met de avondklok in de oorlog, en het op de juiste manier behandelen van mensen uit oorlogsgebieden met trauma’s.

Hij hoopt dat het boek duidelijkheid geeft over de Dordtse affaire en dat het niet alleen in Dordrecht gelezen wordt. „De gebeurtenissen die tot deze affaire hebben geleid, vertonen namelijk dezelfde kenmerken als andere spraakmakende affaires waarmee Nederland na de bevrijding te maken kreeg, zoals de Velser affaire en de affaires Sanders, Weinreb en Menten. Het onderzoek wees uit dat er zelfs een direct verband bestond tussen enkele affaires.”