Zowel Zandijk en Van den Hil werken bij adviesbureau DWA. Sinds de coronacrisis doen beiden aan de lopende band advieswerk voor kerken. Eerst was dat nog vooral gericht op het op orde brengen van de ventilatie, maar het laatste jaar gaat het vooral over het verminderen van de stookkosten, het gasgebruik.

Om het tijdens een kerkdienst behaaglijk te houden, jagen kerken er flinke hoeveelheden gas doorheen. Dat kan voor oude dorpskerken jaarlijks wel oplopen tot een verbruik van dertig tot veertig huishoudens, zo rekent Van den Hil voor.

Gasverbruik terugdringen, betekent verduurzamen. „En dat is altijd zinvol”, zegt Van den Hil. „Niet alleen gezien de energie die je bespaart, maar allereerst ook vanuit het principe van rentmeesterschap. Het bouwen én bewaren van de aarde zou toch een uitgangspunt van kerken moeten zijn.”

Giftenaftrek

Zonnepanelen vinden beide adviseurs een goede investering voor kerken. Met de huidige energieprijzen een dak braak laten liggen? Erg jammer, volgens hen. En ook financieel onverstandig, aldus Zandijk. „Velen denken dat een investering in zonnepanelen niet rendabel is, omdat kerken 50 procent van de energiebelasting terugkrijgen. Dat zou de terugverdientijd twee keer zo lang maken. Maar verschillende gemeenten verzonnen al iets slims. Die zetten een giftenactie op onder gemeenteleden om een of meerdere zonnepanelen te sponsoren. Die giften zijn weer aftrekbaar. Daarmee zijn zonnepanelen weer net zo rendabel als voor particulieren. Ik weet van een gemeente waar na een oproepje in de kerkbode het geld voor de panelen binnen een paar dagen binnen was.” Met de huidige energieprijzen –en nog zonder giftenaftrek– ligt de terugverdientijd op zo’n drie jaar, aldus de experts.

Om een goed advies te kunnen geven over het te verduurzamen kerkgebouw is het zaak te luisteren naar de wensen van de gebruikers, maar ook te ‘luisteren’ naar het gebouw, vertellen Zandijk en Van den Hil. „Elke opdracht is maatwerk. We gaan daarom altijd naar de kerk toe. Na het bezoek hebben we al een goed beeld van wat kansrijke oplossingen zijn. Qua isolatie en in te zetten technieken. Niet alles kan in elke kerk.” Zo is het aardgasvrij maken van een oude dorpskerk amper haalbaar.

Maar zelfs dan zijn er maatregelen mogelijk. Zo adviseerde Zandijk een oude gereformeerde kerk eens om een dik gordijn neer te hangen onder de gaanderijen. „Zo ontstaat een winterkerk: een besloten ruimte rond de preekstoel. De lucht achter de gordijnen vormt een soort enorme, isolerende spouw.”

Warmtepomp

In monumentale kerken is het met de huidige gasprijzen haast niet te doen om het warm te stoken, ziet Zandijk. De energierekening gaat door het dak. Deze is soms wel zes keer hoger. „Zulke kerken goed isoleren, is een enorme uitdaging en erg prijzig. Een alternatief is dan bijvoorbeeld om lokaal te verwarmen. Door elke bezoeker een Stoov, een elektrisch kussentje, te geven, creëren we een microklimaat waarbij het toch warm voelt. Ondertussen kan de thermostaat lager. Elke graad staat voor ongeveer 7 procent minder energiekosten.”

Nieuwere kerken krijgen van de experts vaak het advies om over te stappen op een hybridewarmtepomp of om –in sommige gevallen– helemaal aardgasvrij te worden. Van den Hil: „Met een warmtepomp kun je gemakkelijk 75 procent van de warmtevraag dekken. Dat scheelt veel gas.”

Daarbij proberen de adviseurs slim te kijken naar het gebruik van de kerk en verenigingsgebouwen. Van den Hil: „De meeste activiteiten in zalen zijn doordeweeks. Dat betekent dat niet alles tegelijkertijd verwarmd hoeft te worden. Je kunt daarom vaak een relatief kleine warmtepomp, eentje met minder vermogen, neerzetten.” Van den Hil vertelt dat DWA op dit moment onderzoekt of het ook rendabel is om de zondagse warmte uit de vloer van de kerkzaal terug te winnen om deze later in de week te hergebruiken in nevenruimten.

Beide adviseurs zijn lid van de Gereformeerde Gemeenten en vinden het mooi om zich in te zetten voor kerken. Zandijk: „Het is toch de plek waar we als christenen bij elkaar komen om Gods Woord te horen. Het is mijn drijfveer om me in te zetten voor de duurzame exploitatie van kerkgebouwen.”

Serie Duurzame kerk

Dit is het vierde deel in een serie over initiatieven van kerken op het gebied van duurzaamheid.