„In het land waar ik vandaan kom hebben we een vreselijke epidemie beleefd”, vertelt Sofie aan Socrates. Het leergierige meisje ontmoet hem in de stripeditie van ”De wereld van Sofie” ergens in Athene, waar ze hem de problemen van haar tijd uit de doeken doet. „Ultracrépidarisme!” repliceert de wereldberoemde wijsgeer. Om er direct aan toe te voegen: „Dat is als mensen van alles beweren over zaken waar ze geen verstand van hebben.”

De dialoog is tekenend voor de strip-variant op het meesterwerk van de Noorse auteur Jostein Gaarder. Scenarist Vincent Zabus liet de kern –een snelcursus filosofie voor kinderen met mysterieuze en soms spannende plotwendingen– overeind, maar plaatste de hoofdpersoon tegen een heel eigentijds decor. Woensdag verscheen bij uitgeverij Scratch Books deel 1, over de filosofie van Socrates tot Galileï. Volgend jaar oktober moet het tweede –en laatste– deel verschijnen.

In 1991 publiceerde de Noorse auteur Jostein Gaarder ”Sofies verden”. Hoofdpersoon in het vuistdikke kinderboek is Sofie Amundsen, die van een anonieme afzender twee kaarten ontvangt met grote levensvragen. De mysterieuze post zet de scholiere aan het denken. Wat volgt, is een snelcursus filosofie waarbij Gaarder alle belangrijke denkers uit de geschiedenis de revue laat passeren. Die zet niet alleen Sofie aan het denken, maar daagt ook de lezers uit om na te denken over existentiële vragen.

Ondanks de soms taaie materie werd ”Sofies verden” een succes: het boek werd in meer dan vijftig talen vertaald, waarvan in totaal meer dan 50 miljoen exemplaren werden verkocht.

Bijna dertig jaar later is er nog steeds vraag naar het boek. Vorige maand verscheen van de Nederlandse vertaling de 75e druk. In al die jaren veranderde de wereld ingrijpend: nieuwe technologieën maakten hun opwachting en crises brachten zekerheden aan het wankelen. Ondertussen strijdt een stroom aan informatieprikkels voortdurend om de aandacht. De opkomst van de graphic novel –met in het kielzog daarvan de ”adaptatie” (verstripping) van bestaande romans– biedt zo bezien kansen om een heel nieuw publiek op een eigentijdse manier kennis te laten maken met Gaarders bestseller.

Dichterlijke vrijheden

Het moet geen kleine opgave zijn geweest om het populaire kinderboek te vertalen naar een striproman die recht doet aan de oorspronkelijke uitgave, maar het team van scenarist en illustrator slaagde er glansrijk in om de kern van Gaarders werk overeind te laten. Daarbij veroorloofden ze zich –met toestemming van de auteur– wel tal van dichterlijke vrijheden. Filosofielessen die in het oerwerk tientallen pagina’s omvatten, werden in de stripeditie teruggebracht tot enkele pagina’s met korte monologen en dialogen. De mysterieuze Hilde uit het oerwerk doet in de stripversie zijn intrede, al is het –in dit deel althans– wat minder prominent dan in de literaire versie.

Anders dan in het oorspronkelijke boek reist Sofie bovendien in soms Narnia-achtige transformaties door de tijd – waardoor ze oog in oog komt te staan met belangrijke denkers. Die creatieve insteek, die haar oog in oog brengt met belangrijke denkers, geeft spanning aan het boek en laat zien hoe beeld de tekst kan ondersteunen. Soms blijkt de verbeelding echter ook een valkuil: de vanitas-achtige scène waarin Sofie tussen mompelende skeletten in een oude grafkelder meer over het christendom leert, is bijvoorbeeld sinister.

Geest van de tijd

Niet alleen de filosofielessen ondergingen een metamorfose, ook Sofie veranderde. In de graphic novel loopt ze mee in een klimaatmars, maakt ze gebruik van haar smartphone en maakt ze filosofische ideeën concreet aan de hand van haar ervaringen tijdens de coronacrisis. Dat roept herkenning op en brengt Sofie dichter bij de belevingswereld van de huidige generatie lezers. Keerzijde is echter dat de ‘oude’ Sofie er flink door verandert: met haar stellingname verdwijnt ook de neutraliteit die in het oorspronkelijke werk ruimte bood voor eigen bespiegelingen van de lezer. Dit past bij de ontwikkeling die Gaarder zelf doormaakte. Dertig jaar na het verschijnen van zijn belangrijkste boek constateerde hij dat hij een belangrijke vraag vergeten was: Hoe kunnen we de menselijke beschaving in stand houden en de essentiële levensvoorwaarden op onze eigen planeet beschermen? „Het is misschien wel de allerbelangrijkste vraag die er is”, schrijft hij in zijn jongste boek, ”Wij zijn de wereld.”

De stripvariant van ”Sofie” verschilt op sommige belangrijke punten dan ook sterk van de brontekst. Dat is ook te merken in de waardering van het christendom. In de literaire versie klonk tussen de regels door nog waardering voor het christendom als pijler van de westerse beschaving, maar de striproman is –ook geheel conform de veranderde tijdgeest– gespeend van elke subjectieve waardering.

Deel 1 van de graphic novel is daarmee meer een vertaling naar de geest dan naar de letter van Gaarders belangrijkste werk. Toch is dat niet per se een verarming: juist de beknoptheid, actualiteit en aanschouwelijkheid maken deze graphic novel een aanrader voor wie in de voetsporen van Sofie wil treden en met haar kennis wil maken met de filosofie.

Als deel 2 van hetzelfde kaliber is, hebben lezers een prachtig tweeluik –zij het soms met dubieuze illustraties– tot hun beschikking dat weer jaren mee kan. Het is wel te hopen dat het nogal plastische einde van het oorspronkelijke werk dan ook minder letterlijk wordt vertaald.

Boekgegevens

”De wereld van Sofie, deel 1: Van Socrates tot Galileï”, Jostein Gaarder (tekst) en Nicoby (ill.); uitg. Scratch Books; 265 blz.; € 24,95