In juni werd Oekraïne kandidaat-lid van de Europese Unie, nadat de Europese Commissie aanvullende voorwaarden had gesteld aan het land. Zij kwam onder andere met de voorwaarde dat, naast het bestrijden van corruptie, ook de aanbevelingen van de commissie van Venetië met betrekking tot de Oekraïense taalwet moeten worden uitgevoerd. Verder moet Oekraïne rekening houden met de meest recente monitoringcyclus van het kaderverdrag inzake nationale minderheden. Dit verdrag waarborgt het vrije gebruik van minderheidstalen.

Het belang van taalrechten mag niet onderschat worden. Na het etnische uiteenvallen van Joegoslavië waren taalrechten juist een voorwaarde voor Europese integratie van voormalige Sovjetlanden. Slowakije en Roemenië, twee landen met grote taalminderheden, zouden nooit lid zijn geworden van de Europese Unie als ze de basale mensenrechten van de eigen bevolking net zo hadden geminacht als Oekraïne nu doet.

Szelmec

In de ”Criteria van Kopenhagen” staan expliciet de voorwaarden vermeld waaraan elk land dat EU-lid wenst te worden, moet voldoen. Het eerste criterium houdt in dat het kandidaat-land stabiele instellingen moet hebben die de democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen. De Oekraïense taalwet, die het parlement direct na het ratificeren van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne (in 2017) aannam, is echter onverenigbaar met dit criterium.

Deze taalwet, die het publieke gebruik van andere talen dan het Oekraïens verbiedt, bedreigt bijvoorbeeld de inwoners van het dorp Szelmec in Transkarpatië. De geschiedenis van dit dorp is een treffende illustratie voor de geschiedenis van Oekraïne. Het dorp hoorde tot 1919 bij Oostenrijk-Hongarije, daarna bij Tsjechoslowakije en vanaf 1938 bij Hongarije. In 1945 werd er een grens getrokken door het dorp, waardoor een deel bij de Sovjet-Unie en een deel bij Tsjechoslowakije kwam. In de jaren negentig werden de inwoners van Szelmec ’s morgens wakker in Oekraïne of in Slowakije. In tegenstelling tot de grenzen bleef de taal die de dorpsbewoners met elkaar spreken ongewijzigd.

”Nevenschade”

Roemeenstalige Oekraïners bevinden zich in dezelfde situatie als Hongaren die in Oekraïne wonen. Dat bleek uit de getuigenissen van etnische Roemenen uit Oekraïne over het ontmantelen van hun taalrechten en onderwijs tijdens een zitting van de Raad van Europa eind 2021. Hoewel de Oekraïense taalwet tegen de sprekers van het Russisch is gericht, worden ook kwetsbare historische minderheden erdoor getroffen. Ze worden simpelweg door Oekraïne vermorzeld als ”nevenschade” in het conflict met Rusland.

Ook de geldende bepalingen inzake het verbod van de Russische taal grenzen al aan de absurditeit. Inmiddels mag in de handel alleen Oekraïens worden gesproken. Verder is het verboden om Russischtalige kranten uit te geven. Een evangelisatiezender heeft onlangs bericht dat zij moest uitwijken naar Hongarije, omdat het in Oekraïne verboden is om via de radio in het Russisch te evangeliseren.

Het EU-kandidaat-lid Oekraïne kan door het herstellen van de taalrechten direct een geloofwaardige bijdrage leveren aan vrede en tegelijkertijd zijn verbondenheid met Europese waarden tonen. Daar is alleen politieke wil voor nodig.

De auteur is secretaris van de Stichting European Language Rights (ELR), Amsterdam.