Het is halverwege augustus als een schutter het vuur opent in een winkelcentrum in de zuidelijke stad Malmö. Een man –het vermoedelijke doelwit– wordt geraakt en overlijdt later aan zijn verwondingen. Een vrouw die aan het winkelen is, raakt gewond. Slechts enkele dagen later worden een jonge vrouw en haar zoon geraakt door rondvliegende kogels terwijl ze zich vermaken in een park in Eskilstuna, een stadje ten westen van de Zweedse hoofdstad Stockholm.

De lijst met incidenten breidt zich haast dagelijks uit. Schietpartijen in het Scandinavische land zijn schering en inslag. In de eerste acht maanden van 2022 vonden 251 gewapende aanvallen plaats, gemiddeld een per dag. Daarbij kwamen ten minste 45 mensen om het leven, blijkt uit cijfers van de politie. Die verklaart de moorden als afrekeningen tussen rivaliserende bendes uit met name migrantengroepen.

In een land dat lang bekend stond als veilig en vreedzaam, is het geweld dan ook het dominante verkiezingsthema. „Dit is de eerste verkiezingscampagne in de moderne tijd waar het zo hoog op de agenda staat dat alle partijen, of ze nu willen of niet, het onderwerp moeten bespreken”, verklaarde politicoloog Patrik Öhberg tegen de Zweedse nationale radiozender Ekot.

Minderjarigen

De regerende Sociaaldemocraten in Zweden zitten met de problematiek in hun maag. Na acht jaar op het pluche is het hen niet gelukt om het toenemende bendegeweld te keren, ondanks strengere wapenwetten en extra middelen voor de politie. „De bestrijding van geweld en misdaad is zeker het zwakke punt van de regering”, aldus Nicholas Aylott, politicoloog aan de Sodertorn University, tegen persbureau Reuters.

Toch is dat niet terug te zien in de peilingen: de partij van premier Magdalena Andersson gaat met circa 30 procent van de stemmen aan kop. Dat de partij kiezers lijkt weten vast te houden –en mogelijk zelfs een tikkeltje groeit– komt doordat de Sociaaldemocraten op het gebied van misdaad en immigratie naar rechts zijn opgeschoven, verklaart Ester Jiresch. De Scandinavië-deskundige is als docent verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. De regeringspartij probeert zo de rechtse oppositie de wind uit de zeilen te nemen.

Op de rechterflank zijn het met name de Zweden Democraten onder leiding van Jimmie Åkesson die op het gevoel van onveiligheid onder de kiezer weten in te spelen. Deze rechts-populistische partij wijt de geweldsuitbarsting met name aan het ruime immigratiebeleid dat Zweden de afgelopen twee decennia voerde en wil daar paal en perk aan stellen. Zo’n 20 procent van de kiezers lijkt voor die boodschap te vallen. Daarmee ziet het er naar uit dat de Zweden Democraten de tweede partij worden, net voor de centrumrechtse Gematigde Uniepartij.

De Zweden Democraten hebben de meest verregaande voorstellen als het gaat om de aanpak van het geweld. Zo zouden migranten die een misstap begaan, direct moeten worden uitgewezen. Ook zou de politie zones op moeten kunnen zetten waar gefouilleerd mag worden op wapens. Beide ideeën stuitten op grote weerstand.

Desalniettemin hebben de Zweden Democraten ervoor gezorgd dat het hele politieke veld naar rechts is verschoven. Bijna alle partijen willen strenger optreden tegen de criminaliteit. Naast zwaardere straffen wordt er echter ook ingezet op het aanpakken van de onderliggende sociale problemen, zoals armoede en de sterk gescheiden werelden van migranten en de autochtone bevolking.

Abortus

Hoewel het bendegeweld alle andere verkiezingsthema’s overschaduwt, speelt ook in Zweden de energiecrisis een rol van betekenis. Daarbij is het wel of niet uitbreiden van kernenergie een van de vragen die de politieke partijen verdelen. Volgens Jiresch krijgen de Sociaaldemocraten van zowel links als rechts kritiek. Links wil sneller van kernenergie af, terwijl rechts juist wijst op de oorlog in Oekraïne en uitbreiding voorstaat.

De Russische inval in Oekraïne bracht Zweden, samen met Finland, ertoe om toe te treden tot de NAVO. De regering kreeg daarvoor enkele maanden geleden al steun van de meeste partijen. De toetreding is daarom geen punt bij de verkiezingen.

In de voorbije weken was er wat te doen rondom de toegang tot abortus, maar dat is meer een gevecht in de achterhoede. Alle Zweedse partijen hebben aangegeven te willen onderzoeken of het recht op abortus in de grondwet moet worden opgenomen. Het meest opvallende is dat zelfs de Christendemocraten –die decennialang hebben gestreden tegen de abortuspraktijk– zich daar nu bij aansluiten. Intern is de partij er echter wel verdeeld over.