Zelfs veel inwoners van Wijk bij Duurstede weten niet waar de Lek begint, zegt Adriaan van Aelst. Met Frits van der Leije van de Historische Kring Tussen Rijn en Lek en ontwerper Jos Soons nam hij het initiatief voor een kunstwerk op die plaats. Zelf woont hij er zo’n 50 meter vandaan. Er is een directe historische aanleiding: de afdamming van de Nederrijn in 1122, negen eeuwen geleden.

Wat gebeurde er toen?

„Bij Wijk bij Duurstede werd een dam van 465 meter in de Rijn gelegd, waardoor de Lek de belangrijkste afvoerroute van het rivierwater naar zee werd. De Rijn stroomde voortaan niet meer bij Katwijk de Noordzee in. In het afgedamde stroomgebied, nu de Kromme Rijn, konden de moerassen worden drooggelegd en ontgonnen. De stad Utrecht en verre omgeving waren verlost van wateroverlast door hoge rivierstanden. Wijk bij Duurstede ontwikkelde zich als stad. Een groot deel van de binnenstad ligt in het oude stroomgebied.”

Hoe ging het verder?

„Aanvankelijk vulde kwel- en regenwater vanaf de Utrechtse Heuvelrug de Kromme Rijn. Rond 1465 werd weer een verbinding met de (Neder)Rijn gemaakt. In de dam van 1122 werd een duiker aangelegd om de Kromme Rijn van voldoende water te voorzien, mede noodzakelijk voor de doorstroming van de grachten van Wijk bij Duurstede en Utrecht. Het waterniveau in de Kromme Rijn was sindsdien regelbaar met een afsluiting in de duikersluis. Die verloor rond 1870 haar functie toen ten oosten van Wijk bij Duurstede een inundatiekanaal en een inlaatsluis, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, werden aangelegd.”

De duikersluis bestaat niet meer?

„Bij de dijkverbetering in 1987 is ze dichtgestort met beton en in het talud weggewerkt. Boven de sluis stond eeuwenlang een bedieningshuisje met peilschaal, dat daarmee ook de overgang van Rijn in Lek aanduidde. In het kunstwerk, dat nu op die plek staat, is de vorm van dat huisje te herkennen.”

Voor iedereen is weer duidelijk waar de Rijn Lek wordt.

„Toeristen die een stadswandeling maken, vragen vaak hoe het zit met Rijn en Lek. Gidsen hebben nu een markant punt waar ze even naartoe kunnen lopen.”

In de schijnwerpers: rubriek met opmerkelijk regionaal nieuws