Waarnemend algemeen secretaris prof. Ioan Sauca verdedigt het besluit om de Russisch-Orthodoxe Kerk niet het lidmaatschap te ontnemen. Maar van de Duitse president Frank-Walter Steinmeier mag de Wereldraad wel meer haar tanden laten zien.

Een delegatie van de Wereldraad onder leiding van prof. Sauca bracht in augustus een solidariteitsbezoek aan Oekraïne. Tijdens dat bezoek nodigde Sauca elf Oekraïense kerkelijke vertegenwoordigers uit voor de assemblee „en die zitten nu aan één tafel samen met de Russisch-orthodoxen”, vertelde hij woensdag enigszins triomfantelijk op een persconferentie. „Ik ben daarom vol hoop.”

De oorlog in Oekraïne noemt hij „een open wond” in de wereld van vandaag. „Deze oorlog heeft wereldwijde gevolgen vanwege de nucleaire dreiging en de voedselcrisis die mensen in vele delen van de wereld treft. Vanaf het allereerste begin veroordeelde de Wereldraad de oorlog, riep zij op tot een onmiddellijk einde ervan, tot eerbiediging van het internationaal recht en de soevereiniteit van Oekraïne. Oorlog kan nooit rechtvaardig of heilig zijn.”

Het centraal comité verwierp in juni echter unaniem het voorstel tot uitsluiting van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Prof. Sauca: „De Wereldraad werd opgericht als een open platform voor dialoog en ontmoeting. Het is gemakkelijk om uit te sluiten, te excommuniceren en te demoniseren, maar we zijn geroepen naar elkaar te luisteren. Alleen op theologische redenen die in onze basis worden genoemd, kan de Wereldraad iemand uitsluiten. We hebben de Nederlands Hervormde Kerk in Zuid-Afrika, die de apartheid theologisch steunde, destijds ook niet als lid geroyeerd.”

Kritischer

De Duitse president Steinmeier was aanmerkelijk kritischer over de opstelling van de Wereldraad. Hij begon zijn toespraak met de dank uit te spreken dat de Wereldraad kort na de Tweede Wereldoorlog, nog voor de oprichting van de Bondsrepubliek Duitsland en de Duitse Democratische Republiek, de Duitse kerken als lid heeft aanvaard, „wat niet betekent niet dat zij de schuld door de vingers heeft gezien. Maar de acceptatie ervan hielp de weg vrij te maken voor een nieuwe start. Tot op de dag van vandaag zijn we hier dankbaar voor.”

Hij herinnerde eraan dat het „moorddadige antisemitisme” door de eeuwen heen onder christenen is aangewakkerd, in Duitsland en wereldwijd. „Een van de grootste huidige verantwoordelijkheden van de christelijke kerken over de hele wereld is om stelling te nemen tegen antisemitisme. De veiligheid van de Joodse gemeenschap, in Duitsland, in Israël, en in de gehele wereld, moet een van de leerstellingen van alle religies moeten zijn. We mogen nooit toestaan dat religie, die bedoeld is om mensen aan te moedigen en op te bouwen, een middel wordt om anderen te vernederen, een instrument te zijn van haat en geweld.”

En zo kwam al gauw de oorlog in Oekraïne ter sprake en sprak de president rechtstreeks de Russisch-orthodoxen op de vergadering aan. Hij maakte wel een onderscheid tussen de leiding en het grondvlak. „Honderden Russisch-orthodoxe priesters hebben stelling genomen tegen de oorlog, ondanks de bedreigingen van het regime van Poetin. Maar de leiding van de kerk heeft zich aangesloten bij de misdaden van de oorlog tegen Oekraïne. Zij leidt momenteel de hele kerk op een gevaarlijk en zelfs godslasterlijk pad dat indruist tegen alles wat ze geloven. Deze totalitaire ideologie, vermomd als theologie, heeft geleid tot de volledige of gedeeltelijke vernietiging van zo veel religieuze plaatsen op Oekraïens grondgebied.”

Waarheid

Steinmeier heette de delegaties van de kerken in Oekraïne van harte welkom. „Dat ze er zijn, moeten we in deze tijden niet als vanzelfsprekend beschouwen. Ik verwacht van deze vergadering dat zij de waarheid over deze wrede oorlog en de kritiek op de rol van hun kerkleiders niet zal besparen. Natuurlijk worden christenen geroepen om bruggenbouwers te zijn, een van hun belangrijkste taken. Maar bruggen bouwen vereist bereidheid aan beide zijden van de rivier: een brug kan niet worden gebouwd als aan één kant de pilaren afbreken die het ondersteunen.”

Dialoog –de inzet van de Wereldraad– is geen doel op zich maar moet aan het licht brengen wat er gebeurt, aldus Steinmeier. „Een dialoog die niet verder gaat dan vrome wensen en vage generalisaties, kan in het ergste geval een platform worden voor rechtvaardiging en propaganda.”

Het kruis –het derde logo van de assemblee– blijft volgens Steinmeier het cruciale teken van christelijke identiteit in de hele christelijke gemeenschap. „Het staat voor mededogen en barmhartigheid, voor het prioriteren van de armen, degenen die lijden, alle mensen in nood. Maar compassie moet niet alleen de vorm aannemen van naastenliefde, zij kan en moet ook politieke consequenties hebben.”