Spruyt sprak maandagmiddag in Elspeet op de Haamstedeconferentie voor predikanten. De docent kerkgeschiedenis aan het Hersteld Hervormd Seminarium in Amsterdam ging aan de hand van de negentiende-eeuwse politicus, journalist en schrijver Guillaume Groen van Prinsterer (1801-1876) na waar de fronten in de samenleving liggen.

Groen wilde in de strijd tegen modernisme en liberalisme geen „calvinistische bijzonderheden” vooropstellen, maar de christelijke krachten bundelen. Dat gebeurde in het Reveil, volgens Spruyt een „alliantie, een netwerk van personen en verenigingen in een pluriforme samenleving, met een staat die van bondgenoot in tegenstander was veranderd. De grote vraag was hoe men de christelijke erfenis over de woeste baren van de negentiende eeuw heen kon tillen.”

Belijdenis

Groen stelde onder meer dat het belijden waartoe christenen worden geroepen steeds in verband staat met de aard van de tijden waarin ze leven. „Het belijden is het uitkomen voor de waarheid op het punt waar de verdediging het meest bezwaarlijk is, waar het belijden met lijden wordt vergezeld”, schreef hij.

Waar lag in de negentiende eeuw het front in de samenleving en de politiek? Spruyt: „Doorslaggevend voor een land is het morele fundament, de moraal die een samenleving voedt en doortrekt, vond Groen.”

Een democratisch land functioneert volgens Groen goed als het onder meer trouw is aan de christelijke traditie (geloof in God), als er vrijheid bestaat om te doen wat mensen behoren te doen en als er gelijkheid is voor de wet. Als deze dingen ontbreken, ontstaat er chaos (door het volk) of despotisme (van een sterke man).

Na 1795 stond een neutrale staat hoog in het vaandel, aldus Spruyt. „Dat leidde tot een vacuüm voor ideologieën. Groen zag het gevaar dat de ideologie van het nationalisme het christelijk geloof ging vervangen.”

Agenda

Spruyt ziet het gelijkheidsdenken, dat de „almachtige staat andersdenkenden oplegt”, als het hedendaagse front. Artikel 1 van de Grondwet wordt gezien als het „bezielend verband” in de Nederlandse samenleving. „Liberalen en socialisten hebben allemaal de ‘bijbel’ van John Stuart Mill: Vrijheid is het hoogste goed.”

Maar die vrijheid wordt niet aan iedereen gegeven, stelde Spruyt. „Niet aan kinderen, niet aan achtergebleven groepen, niet aan onmondige gelovigen, want die „zijn nog niet zo ver.” Er is nog wel een tijdje geduld voor een ambtenaar van de burgerlijke stand die tegen het homohuwelijk is, maar na een jaar of tien is dat wel voorbij.”