Terwijl grote delen van de wereld zich schrap zetten wegens voedseltekorten, wordt nog steeds meer dan een derde van de wereldwijde voedselproductie verspild. Winstbejag en conflicten zijn de oorzaken, de gevolgen ecologische schade en honger.

De onheilspellende waarschuwingen blijven non-stop komen: sommige ontwikkelingslanden, voornamelijk in Afrika en Azië, stevenen af op massale hongersnood. Het Wereldvoedselprogramma (WFP) waarschuwde vorige week dat maar liefst 828 miljoen mensen elke nacht met honger naar bed gaan. Het aantal mensen met acute voedselonzekerheid is sinds 2019 enorm gestegen – van 135 miljoen naar 345 miljoen. En 50 miljoen mensen in 45 landen balanceren op de rand van hongersnood.

En dan is er deze wrede paradox: het Amerikaanse ministerie van Landbouw schat dat er jaarlijks voor maar liefst 161 miljard dollar aan voedsel wordt gedumpt op stortplaatsen. Dat is dus alleen in de Verenigde Staten.

Het voedseltekort wordt verergerd door de verminderde aanvoer van tarwe en graan uit Oekraïne en Rusland als gevolg van het aanhoudende conflict, plus de impact van de klimaatcrisis en de naweeën van de drie jaar durende Covid-19-pandemie.

Terwijl de behoeften torenhoog zijn, hebben de beschikbare middelen een dieptepunt bereikt. Het WFP zegt dat het 22,2 miljard dollar nodig heeft om nog dit jaar 152 miljoen mensen te kunnen helpen. Nu de wereldeconomie echter wankelt door de pandemie, is de kloof tussen behoeften en financiering groter dan ooit tevoren.

Kantelpunt

In 2019 exporteerden Rusland en Oekraïne samen meer dan een kwart (25,4 procent) van de tarwe in de wereld, volgens het Observatory of Economic Complexity (OEC).

Danielle Nierenberg, president en oprichter van denktank Food Tank, legt uit dat de hoeveelheid voedsel die in de wereld wordt verspild niet alleen een enorm milieuprobleem is. Als voedselverspilling een land was, zou het de op twee na grootste uitstoter van broeikasgassen zijn. „Maar voedselverspilling en voedselverlies zijn ook morele kwesties”, aldus Nierenberg. „Het is wat mij betreft absurd dat er zo veel voedsel wordt verspild of verloren gaat door een gebrek aan infrastructuur, slechte beleidsvorming, of marketingregels die vereisen dat voedsel wordt weggegooid als het niet aan bepaalde normen voldoet.”

Dat is vooral cynisch nu we te maken hebben met een wereldwijde voedselcrisis – niet alleen vanwege de Russische agressie tegen Oekraïne, maar vanwege meerdere conflicten over de hele wereld.

„We hebben het afgelopen decennium goed werk verricht door bewustzijn te creëren rond voedselverspilling. Maar we hebben niet genoeg gedaan om beleidsmakers daadwerkelijk ervan te overtuigen concrete actie te ondernemen. Dit is het moment voor de wereld om het probleem van voedselverspilling aan te pakken, vooral omdat we de oplossingen kennen en veel ervan niet duur zijn”, zegt ze.

Nierenberg noemt als voorbeelden betere regelgeving rond houdbaarheidsdata, boetes voor bedrijven die te veel verspillen, betere dataverzameling rond voedselverspilling, meer infrastructuur en praktische innovaties die boeren helpen. „En er zijn nog meer oplossingen. We kunnen dit probleem oplossen, we hebben de kennis. We moeten het alleen implementeren.”

Prof. David McCoy, volksgezondheidsexpert aan de Universiteit van de Verenigde Naties –denktank voor duurzame ontwikkeling in de wereld– vertelt over het wrange beeld van voedsel dat wordt gedumpt, terwijl hongersnood en voedselonzekerheid toenemen. Alleen al in de VS wordt de verspilling geschat op 30 tot 40 procent van de voedselvoorziening. Hij wijst echter ook op de ecologische schade die wordt veroorzaakt door de dominante vormen van voedselproductie. Die zal op termijn de voedselcrisis alleen maar verergeren.

„De noodzaak van een radicale en grootschalige transformatie van de manier waarop we voedsel produceren, verdelen en consumeren wordt al jaren erkend. Maar machtige actoren –met name private financiële instellingen en de gigantische oligopolistische bedrijven die enorme winsten maken in de landbouw- en voedselsectoren– hebben er alle belang bij om de status quo te handhaven. Hun weerstand tegen verandering moet worden overwonnen als we een verdere verslechtering van de honger en ecologische crises willen voorkomen”, waarschuwt hij.

Speculatie en winstbejag

Frederic Mousseau, directeur van onderzoekscentrum Oakland Institute, vertelt dat volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) de wereldwijde voedselproductie en -voorraden in 2022 op historisch hoge niveaus staan, met slechts een lichte krimp in vergelijking met 2021.

„De torenhoge voedselprijzen dit jaar zijn eerder te wijten aan speculatie en winstbejag dan aan de oorlog in Oekraïne. Het is schandalig dat het WFP vanwege speculatie zijn hulpoperaties over de hele wereld heeft moeten uitbreiden, terwijl het ook meer geld moet inzamelen, omdat de kosten van het verstrekken van voedselhulp overal zijn gestegen”, zegt hij.

Mousseau wijst erop dat de kosten van het WFP alleen al in West-Afrika met 136 miljoen dollar stegen vanwege de hoge voedsel- en brandstofprijzen. Tegelijkertijd rapporteerden de grootste voedselbedrijven recordwinsten van in totaal miljarden dollars.

Louis Dreyfus Company en Bunge Ltd hebben dit jaar tot dusverre respectievelijk 82,5 procent en 15 procent winst gemaakt. Cargill boekte een omzetstijging van 23 procent. De winsten van een handvol voedselbedrijven die de wereldmarkten domineren, bedragen dit jaar al meer dan 10 miljard dollar – de helft van de 22 miljard dollar die het WFP nodig heeft om te voorzien in de voedselbehoeften van 345 miljoen mensen in 82 landen.

Graanschepen uit Oekraïne

Op een persconferentie in Istanbul bood VN-secretaris-generaal Antonio Guterres een sprankje hoop toen hij op 20 augustus meldde dat meer dan 650.000 ton graan en ander voedsel al op weg is naar markten over de hele wereld. „Het andere onderdeel van dit pakket is de onbelemmerde toegang tot de wereldmarkten van Russisch voedsel en kunstmest, die niet onderhevig zijn aan sancties”, aldus Guterres.

Hij wees erop dat het belangrijk is dat alle overheden en de private sector samenwerken om ze op de markt te brengen. Zonder kunstmest in 2022, zei hij, is er in 2023 misschien niet genoeg voedsel.

Meer voedsel en kunstmest uit Oekraïne en Rusland halen is van cruciaal belang om de grondstoffenmarkten verder tot rust te brengen en de prijzen voor consumenten te verlagen. „We staan aan het begin van een veel langer proces, maar het potentieel van deze cruciale overeenkomst is al duidelijk”, aldus de VN-secretaris-generaal.