Ze staken strobalen langs de A12 in brand, zochten minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) thuis op en sloegen met hamers op politiebusjes. De acties van sommige boeren lijken steeds gewelddadiger te worden. „Ze voelen zich bedreigd in hun voortbestaan en zitten in de overlevingsmodus”, stelt Korien van Vuuren, die docent is aan de Christelijke Hogeschool Ede en promotieonderzoek doet aan de Radboud Universiteit naar communicatieprocessen in de landbouwtransitie. „Sommigen zijn grote leningen aangegaan en zijn bang dat ze straks niet meer kunnen rondkomen. Anderen hebben een familiebedrijf dat al generaties oud is. Zij willen hun ouders niet teleurstellen en het bedrijf aan een zoon of dochter overdragen.”

Let wel: het gaat om een kleine minderheid, waarschuwt de CHE-docente. „In het midden bevindt zich een grote stille meerderheid. Het is heel interessant om naar die groep te kijken.” Ze verwijst naar onderzoek van Trouw uit 2018, waaruit bleek dat veel agrariërs graag duurzaam willen werken. „Veel boeren zijn al aan het omschakelen en hebben het bedrijf natuurinclusiever gemaakt.”

Boos

„Boeren hebben perspectief nodig”, stelt Van Vuuren. „Daarom is de brief van Staghouwer zo belangrijk.” In deze brief schetst de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit vijf verschillende dingen die boeren kunnen doen, zoals verduurzamen of stoppen met het bedrijf. „Staghouwer biedt wel handelingsperspectief –hij omschrijft wat ze kunnen doen– maar geen toekomstperspectief: of ze het bedrijf in de benen kunnen houden. Ze weten daardoor niet waar ze aan toe zijn. Dat is waar ze zo boos om zijn.”

Prof. Cees Veerman, oud-landbouwminister en tegenwoordig voorzitter van Natuurmonumenten, beaamt dat. „Achter de grote woorden en het vertoon van spullen schuilt bij boeren de vraag aan de minister: Houd jij nog van ons? Vind jij nog dat wij toekomst hebben?”

Verzoening

Veerman pleit voor een proces van verzoening met elkaar. „Daarvoor zou ik een commissie aanbevelen, met daarin drie verstandige mensen die afzonderlijk met de verschillende partijen in gesprek gaan over de toekomst van het boerenbedrijf. Deze mensen moeten de boeren met empathie ontmoeten, zodat er weer gepraat kan worden.” Er zijn volgens hem „voortreffelijke” wethouders die dat zouden kunnen. Een lichtend voorbeeld is Henk Kamp, voormalig wethouder in Borculo. „Hij kende alle boeren en ging bij hen op de koffie.”

Begin met kleine stapjes, zegt de voormalig landbouwminister. „Bekijk per gebied wat de mogelijkheden en de wensen zijn. Zorg ervoor dat boeren in vertrouwen kunnen zeggen wat ze willen: doorgaan, de bedrijfsvoering veranderen of stoppen.”

Zorgboerderij

Van Vuuren heeft hetzelfde voor ogen. „Laat boeren met elkaar en met onafhankelijke experts nadenken over wat ze kunnen doen. Ze zouden bijvoorbeeld extensiever kunnen gaan werken of andere producten telen, zoals vezelgewassen voor de bouw. Of maak er een multifunctioneel bedrijf van, waarbij verkleining van de veestapel wordt opgevangen door inkomsten uit bijvoorbeeld een zorgboerderij.”

Ze pleit voor een gebiedsgerichte aanpak. Zo zijn de mogelijkheden voor een boerderij dichtbij een Natura 2000-gebied anders dan voor een bedrijf dat daar verder vandaan ligt. Ook maakt het volgens haar uit of een boerderij op zandgrond of in een veenweidegebied ligt. In het laatste geval kunnen boeren wellicht subsidie krijgen voor landschapsbeheer dat voorkomt dat er CO2 vrijkomt.

Harde boodschap

Volgens Van Vuuren wisten de meeste boeren al jaren dat er plannen aan zaten te komen om de stikstofuitstoot te verminderen. De overheid heeft hen daar echter onvoldoende op voorbereid, stelt de CHE-docente. „Ze heeft deze harde boodschap niet durven brengen.”

De overheid kan hiervan leren voor de toekomst, stelt Van Vuuren. „Begin het gesprek op tijd. Denk nu al samen na over wat Nederland over een paar decennia nodig heeft.”