Kun je bij zo’n bestuurlijke chaos nog spreken van een fatsoenlijke rechtsstaat? Een staat waarin burgers erop kunnen vertrouwen dat de overheid hun bestaans- en rechtszekerheid waarborgt als zij voldoen aan de wettelijke vereisten? De vraag stellen is haar beantwoorden. De rechtsonzekerheid is moordend. Het vertrouwen in de overheid is onder agrariërs tot het minimum gedaald.

Zo kan het dus niet langer. Maar wat kunnen boeren en andere ondernemers dan nog doen? En de rijksoverheid als wetgever? De rechters? De klemzittende provincies?

Voor de boeren zit er in dit stadium niets anders op dan te blijven hameren op de noodzaak van zorgvuldig stikstofbeleid en het belang van een gezonde agrarische sector voor de voedselvoorziening. Daar is alle reden toe, ook al roepen voorstanders van verkleining van de veestapel dan dat zij de „twijfelbrigade” vormen. Alsof de basis van het stikstofbeleid onomstreden is en geen forse lacunes vertoont. Ondertussen toont de sector dat ze door nieuwe technieken uitstekend in staat is een enorme stikstofreductie te bewerkstelligen. Maar dat lijken beleidsmakers niet of nauwelijks te willen zien.

De wetgever zal een aantal wetten moeten aanpassen. Die moeten voldoen aan EU-regels, zeker. Maar die regels laten meer ruimte dan in de huidige Nederlandse wetgeving verwerkt is. Die beleidsruimte beter benutten dus. En daarnaast dient de rijksoverheid eindelijk eens te zorgen voor een betere basis van beleid, door gericht meten en wegen en door de lokale ontwikkeling van de natuur als toetssteen te hanteren. Dan kan de 25 miljard euro die het kabinet gereserveerd heeft voor de aanpak van de stikstofcrisis effectiever ingezet worden. Maar het zal duidelijk zijn dat deze trajecten tijd vragen.

Op korte termijn zouden de rechtbanken wél het nodige kunnen betekenen, door meer balans in hun afwegingen aan te brengen. Milieuclubs zeggen dat ze het „algemeen belang” vertegenwoordigen, maar hebben dat nooit onderzocht, laat staan onderbouwd. En daarbij: dienen de boeren in het licht van voedselzekerheid dat algemeen belang niet minstens zo goed? Daarbij komt dat de milieuclubs hun kritiek richten op het stikstofbeleid van de overheid. Dat doen ze in de praktijk dan door hun gelijk te willen halen over de rug van individuele (boeren)bedrijven. Rechters zouden daardoorheen moeten prikken en weigeren zich te laten lenen voor dergelijke spelletjes. Temeer omdat de onderliggende agenda van die clubs is: vermindering van de veestapel, liefst verdwijning van de veehouderij.

Het zijn op dit moment eigenlijk alleen de provinciale overheden die een reële tegenmacht tegen de huidige onrechtvaardige praktijken kunnen vormen. Ziende dat door slecht beleid en harde rechterlijke uitspraken (boeren)bedrijven en gezinnen te gronde gericht worden, kunnen ze tot het uiterste gaan om hun rechtszekerheid te beschermen. Door alle juridische middelen te benutten om de juridische uitspraken onderuit te halen en voorlopig niet uit te voeren. De EU-regelgeving biedt immers ruimte om ook rekening te houden met sociaaleconomische belangen. Als de rechter die niet of te weinig meeweegt, dienen de provincies het algemeen belang door dat beslist wel te doen.

Ja maar, is dat niet een oproep tot verzet? Aantasting van het gezag? Als christen moeten we toch de overheid gehoorzamen? Zeker, maar ook de provinciebesturen maken onderdeel uit van die overheid. Als de ene overheidsinstantie schade dreigt aan te richten onder haar burgers, hoort in een gezonde rechtsstaat juist een andere overheidsinstantie dat waar mogelijk te voorkomen. Ook onze calvinistische traditie leert ons dat de overheid haar grenzen moet kennen. Het is dus gerechtvaardigd als een overheidsinstantie in zo’n situatie pal gaat staan voor de handhaving van rechtszekerheid. Willekeur is een kenmerk van tirannie. Laten we de rechtsstaat verdedigen!

De auteur is lid van de SGP-Tweede Kamerfractie.