Op zo’n 440 meter hoogte ligt de Wartburg. Wie er te voet heen wil vanuit het lager gelegen Eisenach moet dus wel even in de benen. Maar onderweg valt genoeg te beleven. De snelste route naar de top voert langs het ”Luthererlebnispfad”, met borden vol informatie over de reformator Maarten Luther en met citaten van zijn hand.

Wie tijd heeft voor een langere wandeling kan kiezen voor de ”Rosenwanderweg”. Daar is sinds vorige maand een bijzondere tentoonstelling te zien: de ”Eisenacher Pilgerbibel”, de Pelgrimsbijbel van Eisenach. Het kunstwerk bestaat uit 3333 schilderijen die samen de hele Bijbel weergeven. De afbeeldingen zijn geplaatst op grote borden langs de wandelweg omhoog: vanaf Genesis in Eisenach tot en met Openbaring boven bij de Wartburg, een kleine 2 kilometer afstand.

Levenswerk

Het is het levenswerk van de Duitse kunstenaar Willy Wiedmann (1929-2013). De toegangspoort van de tentoonstelling aan de Reuterweg toont zijn gezicht en levensverhaal. Het multitalent beoefende veel ambachten: onder andere als schilder, beeldhouwer, muzikant en componist. Maar een speciale voorliefde had Wiedmann voor het beschilderen van kerkgebouwen.

Tijdens een van deze klussen in de Pauluskirche in Stuttgart ontstond bij hem het idee om de hele Bijbel, hoofdstuk voor hoofdstuk, om te zetten in beeld. Hij ging aan de slag in leporello’s: harmonicaboeken die zigzag zijn gevouwen. Het zou zijn magnum opus worden: zestien jaar lang schilderde Wiedmann, op basis van veertig verschillende Bijbelvertalingen, totdat hij in negentien leporello’s alle Bijbelboeken had afgebeeld. Totale lengte: zo’n 1170 meter. Nooit eerder werd de gehele Bijbel in beelden vertaald.

Karakteristiek in Wiedmanns afbeeldingen is een stijl die hij zelf ”polykonschilderen” doopte. Uitgangspunt zijn geometrische vormen, waaronder veel vierkanten en driehoeken, en een rijk palet aan kleuren.

Kidnap

In Eisenach wordt de zogeheten Wiedmann Bijbel nu voor het eerst volledig op deze manier getoond, een wereldpremière dus, in een tentoonstelling die op 4 mei opende. Die datum is niet toevallig gekozen: 501 jaar geleden stond op 4 mei het rijtuig met daarin Maarten Luther plotseling stil in de bossen rond kasteel Altenstein. De reformator –op terugreis naar Wittenberg na zijn verantwoording op de Rijksdag te Worms– werd ontvoerd. Hij arriveerde na zijn in scène gezette kidnap die avond op de Wartburg. Daar zou Luther incognito werken aan zíjn levenswerk: de vertaling van de Bijbel in het Duits. In 1522 verscheen de eerste versie van ‘zijn’ Nieuwe Testament: het Septembertestament.

Luthers Bijbel –dit jaar dus 500 jaar oud– en Wiedmanns project hebben tal van raakvlakken, stelt Cornelia Hartleb. De stadsgids toont de bijbehorende tentoonstelling over Wiedmann in het Stadtschloss, waar de leporello’s te zien zijn. Evenals Luther wilde Wiedmann met zijn Bijbel het gewone volk bereiken, zegt Hartleb. „Hij schreef daarover dat degenen die bang zijn om de Bijbel te lezen, omdat ze de geschreven tekst vaak niet kunnen begrijpen, van zijn werk kunnen profiteren. Hij wilde hun een nieuwe ‘toegang’ tot de Bijbel geven, en hoopte dat zij die door zijn werk konden vinden. Ongeacht welke taal zij zelf spreken.”

Archiefdozen

Toch zag Wiedmann tijdens zijn leven zijn Bijbel nooit een groot publiek bereiken. Hij had de middelen niet om zijn werk uit te geven of onder de aandacht te brengen. Dus belandde de langste Bijbel ter wereld in vier archiefdozen, ergens in Wiedmanns atelier.

Pas na de dood van de kunstenaar in 2013 vond zijn zoon Martin de Bijbel toen hij de spullen van zijn vader opruimde, zegt Hartleb. „Met daarbij aantekeningen van Wiedmann, waarin die uitlegt hoe hij zijn kunstwerk heeft bedoeld. Martin heeft nooit iets geweten van dit project, waaraan zijn vader zestien jaar werkte. Toen ik hem vroeg hoe dit kon, zei hij: „Mijn vader was altijd te druk met de kunst om zich veel met zijn kinderen bezig te houden.””

Martin Wiedmann nam het op zich om het levenswerk van zijn vader alsnog wereldkundig te maken en droeg onder meer zorg voor digitalisering van de duizenden afbeeldingen.

Denkstof

Op de weg naar de Wartburg is het rustig, deze ochtend in mei: alleen ter hoogte van het boek Exodus passeert één wandelaar met hond. Het is even zoeken op welke manier de tentoonstelling het beste beleefd wordt. Elke afzonderlijke afbeelding biedt genoeg denkstof om even bij stil te staan en op je te laten inwerken, maar wie met deze aandacht de hele Bijbel langswandelt, is na een week nog steeds niet bij de Wartburg.

Niemand leest in één ochtend de Bijbel, en zo is dat ook met de Wiedmann Bijbel. Je passeert al wandelend de verschillende hoofdstukken, waarbij bekende en minder bekende geschiedenissen aan het oog voorbijtrekken. De offervoorschriften uit Leviticus, Ruth op Boaz’ akker, Jesaja’s lied van de wijngaard. Soms nodigt een werk uit om wat langer stil te staan. Er zijn bovendien meer wegen die naar boven leiden; met regelmaat is het mogelijk om voor een korter pad te kiezen en wat Bijbelboeken over te slaan.

Vertalen is áltijd interpreteren, zo blijkt ook uit Wiedmanns levenswerk. De tentoonstelling wil de bezoeker vrijlaten, zo schrijft de begeleidende tekst: „De Wiedmann Bijbel wil niet overreden en overtuigen, hij wil uitnodigen en stimuleren.” Tegelijk is ook –of misschien wel: juist– de vertaling naar beeld nooit waardevrij. Er gebeurt daardoor van alles, en het zou de moeite waard zijn om het hele kunstwerk te bestuderen om zo Wiedmanns visie te ontdekken. Eén voorbeeld van de keuzes die gemaakt zijn: bij de weergave van de zondeval in Genesis 3 is het een mannenarm die Eva de vrucht aanreikt.

Abstract

Bezoekers zullen het werk verschillend waarderen. De afbeeldingen zijn soms abstract, beelden op momenten God af en Wiedmann geeft ook naakt een plek in zijn schilderijen. Toch blijkt uit het hele werk dat de kunstenaar achting had voor de Bijbel en daarin heeft geprobeerd te luisteren naar de teksten zelf.

De tentoonstelling is tot oktober zichtbaar in Eisenach. Wie de Bijbel op papier –in twee banden– wil aanschaffen, legt daar al snel 600 euro voor neer. Het volledige werk is echter ook via de appstore verkrijgbaar; de Bijbelapp is met 10 euro een stuk betaalbaarder.