Voor het derde jaar op rij wordt een steeds groter deel van het belastinggeld niet op een degelijke manier uitgegeven, concludeerde de Algemene Rekenkamer woensdag. Op verantwoordingsdag, ook wel gehaktdag genoemd, staat de vraag centraal of ministeries de uitgaven uit het achterliggende jaar kunnen verantwoorden.

De Rekenkamer begint zich daar steeds meer zorgen over te maken. Dit jaar stelt het instituut opnieuw vast dat de ”tolerantiegrenzen” zijn overschreden. Van 99 procent van de overheidsuitgaven mag niet ter discussie staan of het wel zuiver is uitgegeven. Uit het rapport blijkt dat 3,3 miljard euro niet volgens de wet- en regelgeving is besteed, net iets meer dan 1 procent van alle overheidsuitgaven vorig jaar.

De Rekenkamer controleert niet alleen de uitgaven, maar ook het moment waarop de overheid zich vastlegt op een uitgave, de zogeheten verplichtingen. Op dat gebied is de grens nog veel duidelijker overschreden; 15,5 miljard euro aan verplichtingen zijn onrechtmatig (4,8 procent).

Het instituut is met name verontrust omdat het voor het derde jaar op rij is dat de grenzen zijn overschreden. „Jaren, decennialang, was een hoge rechtmatigheid een verworvenheid, maar voor het derde jaar op rij is dat nu anders”, waarschuwde Arno Visser, president van de Rekenkamer, de aanwezige Kamerleden bij de overhandiging van zijn rapport.

Uitschieter

In 2008 was er sprake van een eenmalige, grote uitschieter. Toen kocht de toenmalig minister van Financiën de bank Fortis/ABN AMRO zonder het parlement vooraf toestemming te vragen.

De afgelopen drie jaar neemt het aantal incidenten toe. In 2019 was de aankoop van aandelen in Air France-KLM reden voor de Rekenkamer om minister Hoekstra op de vingers te tikken. Vorig jaar stond het ministerie van Volksgezondheid in de schijnwerpers van het verantwoordingsonderzoek, vanwege crisisaankopen gedurende de pandemie. Dit jaar opnieuw, maar ook het inkoopbeleid bij Defensie en de hersteloperatie kinderopvangtoeslagen licht de Rekenkamer eruit. De coronacrisis speelt dus een belangrijke rol, maar het rijtje incidenten laat zien dat het probleem breder is dan alleen corona-uitgaven.

Dat blijkt ook uit het aantal ministeries dat niet aan de standaarden van de Rekenkamer voldoet. Drie jaar terug overschreden vijf departementen de grens; afgelopen jaar waren dat er negen.

De minister van Financiën, Sigrid Kaag, erkende dat „snelheid soms ten koste ging van de gebruikelijke en gewenste zorgvuldigheid.” Volgens de minister zijn er op verschillende dossiers „onder hoge tijdsdruk beslissingen genomen met grote financiële consequenties.” Ze wijst erop dat dat de „sterke wens” was van kabinet, parlement en maatschappij.

De conclusies van het verantwoordingonderzoek dwingen volgens Visser tot de vraag of er alleen sprake is van uitzonderlijke omstandigheden, of dat er onderliggend iets structureels aan de hand is. Over die vraag moeten Kamer en kabinet volgende maand met elkaar in debat.