Pas was de tijd rijp om een plankenvloer van een vers laagje verf te voorzien. De looppaden en butsen die na vijftien jaar zichtbaar waren, schreeuwden om een schilderbeurt. Even drong zich een duurzaam dilemma op. Indertijd waren de planken behandeld met een verf op basis van terpentine. Inmiddels hoor je her en der enthousiaste verhalen over watergedragen verf: minder zware dampen, snel droog. Was dit misschien het moment om ook eens met zo’n minder milieubelastende verf aan de slag te gaan?

Uiteindelijk kwam het daar niet van. Er stond nog verf van de laatste schilderbeurt, en die bleek na flink roeren prima in orde. Wat je hebt opmaken, is ook een manier om duurzaam te leven. Bovendien las ik dat het voor de houdbaarheid van schilderwerk beter is om niet twee verschillende soorten verf –de een op terpentine-, de ander op waterbasis– over elkaar heen te smeren. Dat hecht niet goed.

Afbijt op waterbasis

In de supermarkt word je anno 2022 continu geconfronteerd met manieren om duurzamer te leven. Maar in de bouwmarkt is dat totaal anders. Als klusser word je daar bepaald niet met het thema duurzaamheid om de oren geslagen. Er hangen bijvoorbeeld geen bordjes om je te wijzen op het belang van hergebruik of om de aandacht te vestigen op minder belastende alternatieven. Het overgrote deel van het verf­assortiment bestaat nog altijd uit blikken op basis van terpentine. Er zijn wel varianten op waterbasis beschikbaar, maar daar moet je een beetje naar zoeken. Ik zag op de verfafdeling afbijt op waterbasis staan, vermoedelijk bedoeld als vervanger van een schadelijker middel, maar die verpakking stond bepaald niet in het zicht. In het gratis magazine dat klanten van de bouwmarkt mee naar huis kunnen nemen, komt het woord duurzaamheid niet eens voor – dat zegt vast niet alles, maar wel iets.

Mariska Joustra van Milieu Centraal herkent die observaties wel. „Maar ik weet ook dat er achter de schermen van alles in beweging is. Ik denk dat als consumenten meer naar duurzamere alternatieven gaan vragen, er snel meer aanbod zal komen.”

De realiteit is dat Nederlandse huiseigenaren als ze gaan klussen of verbouwen niet echt met duurzaamheid bezig zijn, blijkt uit een onderzoek van I&O Research uit 2020. Bij de keuze van materialen kijken de meeste mensen vooral naar kwaliteit en prijs (respectievelijk 73 en 71 procent van de ondervraagden). Hoe het eruitziet wordt ook vaak belangrijk gevonden (43 procent van de respondenten). Van aspecten die met duurzaamheid te maken hebben, scoort de mogelijke energiebesparing die een bepaald materiaal op kan leveren het hoogst. Voor 41 procent van de ondervraagde mensen speelt dat bij het maken van een keuze een rol. Maar of iets gemakkelijk te recyclen is of in hoeverre de productie belastend is voor het milieu: daar maken maar weinig mensen zich druk over.

Tegelijk geldt dat iedere klusser weleens tegen een duurzaam dilemma aan loopt. Je hebt na het witten van het plafond de roller in een bak water gelegd en vraagt je een paar dagen later af wat je ermee aan moet. Hup, alles door de gootsteen kieperen, want latex is immers op waterbasis? Of toch maar niet? Idem als het gaat om gebruikte kwasten. Je kunt ze schoonmaken, daar zijn zelfs speciale reinigers voor op de markt, maar is het middel niet erger dan de kwaal? En het van de muur gescheurde behang: moet dat bij het oud papier, of hoort het bij het restafval?

Voor de antwoorden op dit soort praktische vragen kun je terecht op de website van voorlichtingsinstantie Milieu Centraal. In het kort: water met verf of lijm kun je het best even laten staan, zodat de vaste stoffen bezinken. Het min of meer schone water kun je vervolgens via de gootsteen wegspoelen. Het bezinksel hoort bij het restafval; verwijder het met een papiertje en gooi het weg. Gebruikte verfkwasten of rollers kun je na het klussen het best op laten drogen en ook in de grijze container deponeren. Een roller kan ook in de pot met verf bewaard worden – die optie kende ik nog niet. En behang is vanwege lijmresten en coatings zeker geen oud papier.

Glad geschuurd

Vanuit het oogpunt van duurzaamheid is de belangrijkste vraag bij klussen in huis: is het echt nodig om iets aan te pakken? Of kan bijvoorbeeld een schilderbeurt ook nog wel even uitgesteld worden? Is het eventueel een optie om, als het om een kozijn gaat, alleen de liggende delen die het meest te lijden hebben onderhanden te nemen?

„Niets doen heeft de minste impact, tenminste als het gaat om het gebruik van materialen”, zegt Joustra. Tegelijkertijd kan bijtijds onderhoud ervoor zorgen dat bijvoorbeeld kozijnen of deuren langer meegaan. Dat laatste is qua duurzaamheid altijd een belangrijke overweging. Als je iets doet, moet je het het liefst zo aanpakken dat het daarna weer jaren mee kan. Om die reden adviseert Milieu Centraal om producten van goede kwaliteit te gebruiken. En om bij schilderklussen veel tijd en aandacht te besteden aan de voorbereidingen. Zorg dat oppervlakken goed glad geschuurd zijn, vul gaten zorgvuldig op. Dat zorgt ervoor dat de verflaag langer intact blijft.

Koop niet zomaar wat

Aan veel klussen in huis komt verf te pas. Tegelijk is dat een erg ingewikkeld product, vindt Joustra. „Er komen doorlopend nieuwe soorten op de markt. Als consument overzie je dat allemaal niet. Een belangrijk advies is om je vooral goed te laten informeren door mensen die er verstand van hebben, bijvoorbeeld door medewerkers in een bouwmarkt. Koop niet zomaar wat. Bedenk ook voor welke klus je het gaat gebruiken. Gaat het bijvoorbeeld om verf voor binnen of voor buiten? Als je de binnenkant van een kozijn gaat schilderen is het belangrijk om een product te kiezen dat weinig vocht doorlaat. Dit om te voorkomen dat vocht van binnen in het hout dringt. Verf voor de buitenkant van een kozijn moet juist vocht doorlatend zijn: dan kan het vocht in het hout eruit.”

Oplosmiddelen zorgen ervoor dat verf vloeibaar blijft maar zijn qua duurzaamheid ook een van de bezwaren van deze beschermende laag. „Met name de zogenaamde vluchtige organische stoffen zijn schadelijk. Zowel voor mensen die ermee werken als voor het milieu.” Om die reden is het advies om tijdens en na het klussen altijd goed te ventileren. „Als je zeker wilt weten dat je verf met relatief weinig oplosmiddelen koopt, kun je letten op het EU Ecolabel.”

Microplastics

Dat verf behalve oplosmiddelen ook micro­plastics bevat is iets waar je als consument misschien niet zo snel bij stilstaat. „Dat is een van de redenen om bij het schuren van oude lagen verf het stof op te vangen. Als je dat niet doet, verdwijnen die microplastics in het milieu”, legt Joustra uit. Of een bepaalde verfsoort micro­plastics bevat, valt op het etiket na te lezen. „Als daar PE, PET, of HDPE op staat, weet je dat dat het geval is. Maar het gaat misschien voor veel mensen wel heel ver om daarop te letten. Bij verf met het EU Ecolabel weet je in ieder geval dat er minder microplastics vrijkomen dan bij andere verf het geval is.”