Odessa is misschien wel de mooiste en in elk geval de meest kosmopolitische stad van Oekraïne. Hij is een icoon van cultuur geworden, onder meer door de boeken van de Russische schrijver Isaak Babel en door liedjes als ”Odessa Mama” waarin zijn glorie in alle toonhoogten bezongen wordt.

Maar hoe lang blijft Odessa nog een parel? De stad ligt precies op de route van Rusland naar het Westen, naar het begeerde Transnistrië en Moldavië. Bovendien: als Poetin inderdaad Oekraïne van de zee wil afsnijden, is havenstad Odessa het belangrijkste doelwit. En, ook niet onbelangrijk in deze tijden van energieschaarste: wie Odessa heeft, heeft direct toegang tot de Odessa-Brody-pijplijn – de enige oliepijplijn in de regio die níét door Rusland gaat.

Worden de voorpagina’s de komende weken gevuld met nieuws over Odessa omdat de stad eenzelfde lot als Marioepol moet ondergaan? Recente aanvallen op Odessa, waarbij negen doden vielen, doen het ergste vrezen.

Toch zou een grootscheepse aanval op Odessa in tegenspraak zijn met de historische Russische betekenis voor de stad. Waarom? Allereerst omdat Odessa de stad is waar roemruchte Russische heldendaden plaatsvonden in de Tweede Wereldoorlog. Toen Duitsland in 1941 de Sovjet-Unie binnenviel, verdedigden de Sovjets (het goeddeels Joodse!) Odessa als leeuwen. Later, na de oorlog, kreeg Odessa van de Sovjets als een van de eerste steden de titel ”heldenstad”, voor buitengewoon moedig gedrag.

Ook nog verder terug in het verleden, ten tijde van het tsaristische Rusland, speelde Odessa voor Rusland een bepalende rol. De bekende tsarina Catharina de Grote maakte van Odessa een [venster naar het Westen](http://www.columbia.edu/~rjs19/Stanton (2008c) From Underground to In The Basement.pdf), net zoals ze dat met Sint-Petersburg had gedaan. Waar Sint-Petersburg deels werd opgebouwd naar Amsterdams voorbeeld, zijn in Odessa vooral Franse en Italiaanse invloeden terug te zien. Het was een stad waar Rusland trots op was – geen stad die je even platwalst.

Verder zitten er ook praktisch gezien grote haken en ogen aan een belegering van Odessa. Iedereen kan constateren hoeveel moeite het Russische leger heeft om de laatste bakens van verzet in Marioepol te doorbreken. In Odessa zal dat verzet nog veel moeilijker te breken zijn, omdat de stad een uitgebreid ondergronds labyrint kent. Die tunnels en gangen zijn een restant van mijnactiviteiten in de 19e eeuw en vormen de ideale uitvalsbasis tegen een bezetter – precies zoals de Russen zelf ooit de Duitsers aanvielen vanuit ondergronds Odessa.

Maar noch historische, noch praktische bezwaren hoeven de doorslag te geven in de afwegingen die Poetin maakt. Wellicht leggen ze zelfs helemaal geen gewicht in de schaal. In dat geval zal Mama Odessa nog vele hete tranen schreien.

Journalist Jacob Hoekman speurt in de geschiedenis naar antwoorden op weerbarstige vragen bij het nieuws