De trein uit Warschau rolt het centraal station van Berlijn binnen. Als de deuren openklappen zie je zoekende ogen. Oekraïense vluchtelingen hopen hier in Duitsland onderdak te vinden of een overstap te kunnen maken naar een andere Europese bestemming.

Het eerste wat ze moet opvallen zijn de felgekleurde hesjes van het welkomstcomité. Langs de trein staan tientallen vrijwilligers opgesteld. De mensen met oranje hesjes spreken Oekraïens en Russisch, de gele hesjes zijn van mensen die Duits en Engels spreken. Hier onder het glazen dak van Berlin Hauptbahnhof maken ze de oorlogsvluchtelingen wegwijs.

Meer dan 300.000 Oekraïense vluchtelingen heeft Duitsland de afgelopen weken opgenomen. De meerderheid komt per spoor naar Berlijn. Niet in de laatste plaats omdat de Duitse hoofdstad een grote Oekraïense gemeenschap telt.

De eerste weken na de Russische invasie arriveren er dagenlang tussen de 10.000 en 15.000 mensen per dag. Meer dan 80 procent van hen is vrouw; ongeveer de helft kind. Tien keer per dag komt een nieuwe trein uit Polen aan op het station, dat zich binnen enkele dagen heeft ontwikkeld van een provisorische opvang tot een professionele welkomstmachine.

Welkomstdorp

Het zijn vrijwilligers die als eersten de mouwen opstropen, mensen die geschokt zijn door het nieuws en niet thuis op de bank willen blijven zitten. Ze zijn er voor het eerste welkom, maken de nieuwkomers wegwijs in de miljoenenstad en bieden tijdelijk onderdak aan hen die hier geen familie hebben.

Na de eerste dagen van spontane chaos, zetten de vrijwilligers stappen op weg naar professionalisering. Het kanaal op berichtendienst Telegram ”Ukraine – Berlin Arrivals Support” groeit uit naar meer dan 15.000 leden. Op deze digitale manier ontstaat een organisatie die in de stationshallen de vluchtelingen met eten, drinken en informatie verzorgt.

Om de zoveel minuten komt er op Telegram een berichtje binnen: we hebben warme dekens nodig op het centrale busstation of: knutselspullen op Ostbahnhof. Mensen die zich geroepen voelen, komen het brengen.

De vrijwilligers in de oranje en gele hesjes begeleiden behoedzaam de vaak jonge of juist oudere vluchtelingen via de roltrappen naar de gangen waar een soort hulpdorp is ontstaan. Hier staan grote pannen soep klaar, hotdogs, koffie, lolly’s voor de kinderen. Even verder is zelfs een magazijn opgebouwd vol met babyspullen, zoals schone luiers. Ook is er voer voor de eventueel meegebrachte huisdieren. Aan rijen houten tafels en bankjes kunnen mensen even laten bezinken waar ze terecht zijn gekomen.

Er is een grote afgeschermde knutsel– en speelhoek voor kinderen, zodat de volwassenen even naar de infostand kunnen. Hier is informatie over onderdak in Berlijn en over gratis treintickets naar andere bestemmingen.

De zeker honderd aanwezige vrijwilligers zorgen ervoor dat iedereen aandacht en hulp krijgt. In de vrijwilligershoek naast een fastfoodrestaurant is om de twee uur een briefing voor mensen die willen aanhaken om te helpen. Zo gaat het al wekenlang, elke dag.

Honderdduizend bedden

In dezelfde dagen dat het welkomstdorp op het station ontstaat, wordt in allerijl een website gebouwd door Berlijnse startups om onderdak te regelen voor Oekraïners. Binnen een week zijn er 100.000 bedden beschikbaar op Unterkunft Ukraine. Het aantal aanmeldingen is zo groot, dat de organisatie al snel overvraagd is.

Dan haken ook professionele hulporganisaties, kerken en de stad Berlijn aan om de spontane helpers te ondersteunen. Het stadsbestuur stelt vervolgens Albrecht Broemme als vluchtelingencoördinator aan– een gepensioneerde crisismanager en oud-brandweercommandant die in de coronacrisis succesvol noodziekenhuizen en vaccinatiecentra opzette.

Onder zijn leiding is de afgelopen weken voormalig vliegveld Tegel van een vaccinatiecentrum omgebouwd tot een aankomstcentrum met 7500 bedden in tenten en containers op de landingsbanen. Vanaf het centraal station rijden pendelbussen heen en weer naar deze eerste opvanglocatie.

Ook is er een registratiecentrum opgezet, zodat de overige loketten in de stad ontlast kunnen worden. Hier krijgen Oekraïners een tijdelijke verblijfsstatus van een jaar, waarmee ze recht hebben op onderdak, financiële bijstand, zorg en onderwijs. Deze status kan daarna met twee jaar worden verlengd.

Kerk in actie

Tegelijk maakt de stad Berlijn zich al weken druk over het hoge aantal Oekraïners die vooral naar de Duitse hoofdstad komen. Wethouder van Sociale Zaken Katja Kipping (Linke) laat in interviews met lokale media weten dat Berlijn niet zomaar schoolplekken kan organiseren voor tienduizenden kinderen en dat er daarom een gelijkmatige verdeling van vluchtelingen over Duitsland noodzakelijk is.

Dit betekent dat willekeurige groepen geregistreerde vluchtelingen in een bus naar bijvoorbeeld Stuttgart of Dresden kunnen worden gebracht. Maar dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Bij een jeugdherberg in Oost-Berlijn weigerden de 120 daar verblijvende Oekraïners onlangs in de bussen te stappen. Hun onderkomen was geregeld door een orthodoxe kerk.

In plaats van in de bussen te stappen, vertrokken ze naar een zaal van de kerk, waar gemeenteleden hen wilden opvangen. De mensen komen uit verschillende steden en dorpen in Oekraïne en zijn met elkaar verbonden via hun kerkgemeenschap. „We kennen elkaar hier allemaal en voelen ons op ons gemak. De gemeente hier zorgt voor ons. We hebben ook al werk gevonden, maar wachten nog op de juiste papieren,” zegt Viktoria Katnova, die met haar gezin uit Kiev is gevlucht, tegen een journalist van Der Tagesspiegel. „We weten niet waar de bussen ons heen brengen.”

De lokale christendemocraten komen in actie als ze over dit voorval horen. CDU-raadslid Danny Freymark deelt op Twitter zijn zorgen. „Deze mensen hebben een goede band met de lokale kerk en voelen zich hier welkom. Het maakt me woedend dat je hen tegen hun wil naar een andere stad zou willen sturen.”