Ze voelen zich naar eigen zeggen geroepen om te schrijven over medisch-ethische en -juridische zaken rond het prille begin van het leven. „Mensen zijn verontwaardigd over wat er in Oekraïne gebeurt, waar de Russen opzettelijk doden en verwoesten. Maar wat ons betreft mag die verontwaardiging er ook zijn over de manier waarop in Nederland met het prille leven wordt omgegaan”, zegt mr. Elisabeth van Dijk, die samen met mr. Marianne Daverschot ”Nieuw menselijk leven. Creëren, ontvangen, waarderen” schreef en in februari uitbracht.

Van Dijk (66) raakte betrokken op het onderwerp toen ze als hoofdapothekersassistente in een plaatselijk ziekenhuis recepten kreeg waarop euthanatica en abortieve middelen waren voorgeschreven. Dat was in de jaren tachtig, toen abortus werd gelegaliseerd. „Ik heb destijds een grens getrokken”, vertelt ze. Welke consequenties ze eraan verbond, wil ze niet zeggen. „Belangrijker is hóé je tot een keuze komt.” Die insteek heeft het boek ook. „Het is geschreven om mensen te laten nadenken, niet om pasklare antwoorden te geven.”

Daverschot (76) was wijkverpleegkundige, stafdocent recht aan de Academie voor Gezondheidszorg in Groningen en bestuurslid van de beroepskring gezondheidszorg en welzijn van het Gereformeerd Maatschappelijk Verbond (GMV), een vakorganisatie van christenen die zich onder meer oriënteerde op medisch-ethische zaken. Ze leerde Van Dijk kennen tijdens een bijeenkomst van haar ziekenhuis voor verpleegkundigen die vanwege gewetensbezwaren weigerden mee te werken aan de voorbereidingen van abortus provocatus. De ontmoeting markeerde het begin van een hechte samenwerking.

Van Dijk en Daverschot zijn beiden gezondheidsjurist, lid van de gereformeerde kerk Zwolle e.o. (GKN) en ongehuwd.

Hebben jullie het vrijgezel-zijn als hinderlijk ervaren tijdens het schrijven van het boek?

Van Dijk: „Een deel van het boek gaat over kunstmatige vruchtbaarheidsbeheersing, een heel klein deel over ”natural family planning”, natuurlijke gezinsplanning. Wij hebben er met opzet voor gekozen om dat onderwerp niet al te zeer uit te diepen. Dat laten we liever aan anderen over.”

Daverschot: „Wij missen de ervaringsdeskundigheid op het intieme vlak, daarover moeten we eerlijk zijn. Voor een onderwerp als natuurlijke gezinsplanning luisteren we daarom naar de deskundigheid en ervaringen van anderen.”

In het boek pleiten jullie voor christelijke herbezinning op onderwerpen die over het begin van het leven gaan. Merken jullie dat er onder christenen verschuivingen zijn op dit terrein?

Van Dijk: „Er zijn christelijke jongeren die abortus in bepaalde situaties acceptabel vinden, blijkt uit een artikel op cip.nl uit 2014. Zoals bij een zwangerschap na een verkrachting of als de moeder heel jong is. Dat vind ik schokkend. Ze gebruiken vaak argumentatie die je ook bij niet-christenen tegenkomt en redeneren vanuit het comfortabele leven.”

Daverschot: „De andere kant is er ook. Mensen die nergens aan doen, maar toch grote bezwaren hebben tegen abortus. Ik heb de indruk dat niet-christenen over het algemeen wat kritischer staan tegenover abortus dan vroeger. Ik heb een ongelovige vrouw gekend die graag kinderen wilde en drie keer een miskraam kreeg. Zij heeft grote moeite met de huidige abortuspraktijk en vindt het moeilijk te verteren dat er in Nederland elk jaar zo’n 30.000 abortussen plaatsvinden. Die kinderen hadden nog kunnen leven.”

„Het is van doorslaggevende betekenis te weten en te vertrouwen dat God vanaf het ongevormde begin het leven aan de menselijke vrucht gegeven heeft”, schrijven jullie. Waarom is die notie zo belangrijk?

Van Dijk: „Het is de diepe erkenning dat God de Maker en Gever van het leven is. Hij creëert dat, al vanaf het ongevormde begin, zoals het in Psalm 139 staat. Je komt daarmee in een dimensie die voor ons niet te begrijpen is.

De belijdenis dat het menselijk leven al bij de bevruchting begint, impliceert dat dit leven van begin af aan onder de bescherming van het zesde gebod van Gods Wet valt. Dat is een essentieel punt, waar we aan moeten vasthouden. Die opvatting moeten we ons niet laten ontnemen door hoogleraren en artsen die menen dat een kindje beschermwaardiger wordt als het meer kan en kwaliteiten ontwikkelt. Dat is wat ons betreft een on-Bijbelse visie.”

Merken jullie dat daar onder christenen discussie over is?

Van Dijk: „Dat denken we wel ja. Je ziet dat het Lindeboom Instituut, een studiecentrum voor christelijke ethiek, ook aandacht aan die discussie besteed. Er zit ook een glijdende schaal in. We worden doordrenkt met het idee dat iemands waarde afhangt van zijn of haar kwaliteit van leven. Dat geldt voor het ongeboren leven, maar ook voor de laatste levensfase.”

Het gebruik van de anticonceptiepil is onder christenen breed geaccepteerd, bleek in 2016 uit onderzoek van de Nederlandse Patiëntenvereniging. Wat vinden jullie daarvan?

Daverschot: „Ik durf niet te zeggen dat de anticonceptiepil goed of fout is, want elke situatie is weer anders. Er komen heel moeilijke gezinssituaties voor waarin het misschien beter is dat er geen kinderen meer komen.”

Van Dijk: „De combinatiepil, die de hormonen oestrogeen en progestageen bevat, verhoogt de kans op borst-, baarmoederhals- en leverkanker, weten we uit onderzoek. Ook kun je er trombose van krijgen. Vreemd genoeg is er wel veel discussie over de bijwerkingen van vaccinaties, terwijl de pil zomaar wordt geaccepteerd.”

Daverschot: „Belangrijk is dat mensen goed worden geïnformeerd over voorbehoedsmiddelen. Komt dit soort voorlichting tijdens bijvoorbeeld huwelijkscatechese aan de orde? Worden daarbij ook christenartsen uitgenodigd die kennis hebben van de bijwerkingen van anticonceptie? Ik las over iemand die jarenlang de pil heeft gebruikt en nu aan een depressie lijdt. Ik weet niet zeker of er in dit geval sprake is van een oorzakelijk verband, maar feit is dat de pil het risico op een depressie verhoogt.”

Deze argumenten gaan over de gevaren voor de gezondheid van de vrouw. In hoeverre hebben jullie ook ethische bezwaren bij het gebruik van de pil?

Daverschot: „Ik vraag me af, overigens zonder te oordelen, hoe mensen die de pil slikken het huwelijk en het krijgen van kinderen zien. Volgens de Bijbel zijn kinderen een zegen. De Heere wil kinderen binnen het huwelijk schenken.”

Van Dijk: „Ik zie een breder probleem: hoe sta je als christen in deze tijd? Ben je een leesbare brief van Christus? De hang naar het comfortabele leven, waarbij er niet te veel kinderen mogen komen, is onze gezindte binnengeslopen. Daar heeft iedereen zich op te beproeven.”

Luidt jullie conclusie: gebruik de pil niet?

Van Dijk: „Nee. Ik vind dat mensen daarover zelf hun conclusie moeten trekken op grond van het boekje. Maar dát wij er een hoofdstuk aan hebben gewijd, is niet zonder reden. Ik denk dat het goed is om het gebruik van de pil op een christelijke manier te doordenken. In een brede context: hoe ik sta in het leven en wat is mijn perspectief ná dit leven.”

Over het koper- of hormoonspiraaltje en de morning-afterpil zijn jullie duidelijk kritischer in het boek. Waarom?

Van Dijk: „Deze middelen hebben een primair abortieve werking, omdat ze de innesteling van de vrucht verhinderen. Dat is een verschil met de anticonceptiepil. De pil kán een abortieve werking hebben, maar daarop bestaat een kleine kans. De hoofdwerking is anders.”

Is het spiraaltje even bezwaarlijk als een abortus?

Van Dijk: „Ethisch ligt dat inderdaad hetzelfde. In beide gevallen gaat het om het vernietigen van het ongeboren leven. Dat leven valt vanaf het begin onder de bescherming van Gods Wet.”

Bij natuurlijke gezinsplanning onthouden echtelieden zich in de vruchtbare periode van de vrouw van geslachtsgemeenschap. Wat vinden jullie van deze methode?

Daverschot: „Het mooie van deze methode is dat je hier gezamenlijk voor kiest en dat niet alleen de vrouw er nadelen van ondervindt, zoals bij de pil. Onthouding vergt een stukje zelfverloochening. Dat kan tot zegen strekken.”

Net als het gebruik van de anticonceptiepil is natuurlijke gezinsplanning gericht op het beperken van het kindertal. Hoe geoorloofd is dat?

Daverschot: „Beproef je op je motieven. Waarom wil je je gezin niet uitbreiden? Is dat uit gemakzucht of omdat de vrouw het anders niet aankan? Als dit laatste het geval is, dan geldt toch dat deze nood aan de Gever van het leven voorgelegd mag worden? En dat er christenartsen en andere deskundigen zijn die hulp kunnen bieden?”

Andere ouderparen kampen juist met onvruchtbaarheid en kiezen voor reageerbuisbevruchting (ivf). Hoe beoordelen jullie deze methode?

Van Dijk: „De nood van kinderloosheid bij gehuwden kan heel groot zijn, laten we dat niet onderschatten. Tegelijk heeft de keuze voor een middel als ivf ook veel te maken met iemands houding tegenover God. Kun je het gewillig aanvaarden als Hij je iets niet geeft?

Ivf levert vaak veel spanning op bij de ouders en mislukt vaak. Dat is misschien wel een hint van Boven: doe dat niet.

God geeft het leven in de weg van liefde en geslachtsgemeenschap tussen man en vrouw. Dat is zó intiem en kostbaar. Met ivf ben je het ontstaan van leven behoorlijk aan het verzakelijken en maak je dat los van de beschutting van het intieme samenzijn.

Wat ik ook echt een punt vind, is dat ivf de deur opent naar allerlei twijfelachtige technieken, zoals embryoselectie, het repareren van genetische foutjes en mensverbetering. Dit is een ontwikkeling die doordendert.”

Wat is jullie boodschap richting kinderloze echtparen?

Daverschot: „God sluit een deur, maar wil ook een venster voor je openen. Misschien kunnen kinderloze echtparen op een andere manier bij kinderen betrokken raken. Er is zó veel nood onder kinderen, doordat bijvoorbeeld de ouders gescheiden zijn. Er is bovendien een tekort aan pleegouders. Geef dan je leven aan die kinderen. Ik had zelf ook graag kinderen gehad, maar mijn weg is anders gelopen.

Je moet niet focussen op wat je niet hebt, maar op wat je kunt doen. Een christen claimt niet, maar deelt uit. Laat dat je drive zijn in het leven. Dat kan je nood ook betrekkelijker maken.”

Het boek sluit af met een oproep tot christelijk leven. Waarom?

Van Dijk: „Christelijk leven is weet hebben van je enige troost in leven en sterven, zoals samengevat in zondag 1 van de Heidelbergse Catechismus. Als je dat van harte kunt belijden, mag je ook door je pijn van kinderloosheid heen het perspectief op het eeuwige leven zien gloren, waarin geen gebreken meer zijn.”

Daverschot: „Ik moet denken aan Psalm 112: „Wie vrolijk voortgaat op Gods wegen, beërft een overvloed van zegen.” Als je in Gods weg bent, is er altijd zegen, hoe de omstandigheden ook zijn. Mensen dachten dat wij ons eenzaam zouden voelen als vrijgezellen in coronatijd. Maar God gaf ons een overvloed aan werk voor anderen.”