Boer zijn in de Nederlandse polder anno 2004 is niet altijd eenvoudig. Groenten, fruit, vlees en zuivel leveren vaak te weinig geld op. De concurrentie met het buitenland is moordend. Azië en Zuid-Amerika produceren in bulkhoeveelheden veel goedkoper. De loonkosten zijn hier in verhouding hoog en Europa bouwt zijn landbouwsubsidies snel af. Besmettelijke dierziekten als vogelpest en varkenspest hebben verschillende keren veehouderijen op het randje van de financiële afgrond gebracht.

Het gevolg van dit alles is dat een groot aantal bedrijven de deur dicht doet: gemiddeld acht tot elf per dag. Ze worden wegens gebrek aan perspectief of opvolgers verkocht om op te gaan in grotere agrarische ondernemingen. Het aantal faillissementen in de landbouw is in de eerste negen maanden van dit jaar met 48 procent gestegen ten opzichte van 2003.

Boeren en politici roeren zich inmiddels flink. Het pleidooi van LTO om in de supermarkten niet beneden de kostprijs te verkopen, krijgt steeds meer steun, ook in de Tweede Kamer. De melkveehouders maken zich sterk voor een eerlijke melkprijs. Minister Veerman van Landbouw puzzelt op een landbouwvisie voor de komende vijftien jaar. De Tweede Kamer wil weten wat aan de neerwaartse trend te doen is. De land- en tuinbouw vraagt een soepeler overheid die nu eens drastisch de lastendruk voor de boeren vermindert.

Volgens de LTO-voorzitter ligt een deel van de oorzaak van de malaise buiten de macht van de boeren. Daarbij is de timing slecht. „De slechte prijzen vallen samen met een aantal marktomstandigheden.” Dat de dollar stukken goedkoper is dan de euro zit de sector wat betreft de internationale marktprijzen dwars. Binnen Nederland en de EU speelt de voortrazende supermarktoorlog de boeren parten.

Nederland telt op dit moment ongeveer 81.000 landbouwbedrijven. Doornbos verwacht dat daar over tien jaar 45.000 à 50.000 boerderijen van over zijn. Die krimp van 40 procent hoeft niet per definitie een slechte te zijn. Sterke bedrijven die speciale producten van hoge kwaliteit leveren, zullen overblijven. Daarbij zullen de bedrijven veel groter in omvang worden; een trend die al eerder is ingezet. Zo telde Nederland in 1970 bijna 85.000 varkenshouderijen met gemiddeld vijftig vleesvarkens per bedrijf. In 2003 waren er daar ruim 10.567 van over, die ieder gemiddeld 563 vleesvarkens op stal hebben.

Wanneer de Nederlandse boeren die weg volgen, blijven ze doen waar ze goed in zijn. Nederland staat wereldwijd in de top-3 van landen die agrarische producten exporteren. Die hoge positie heeft de sector niet te danken aan de aantallen kilogrammen die de grens overgaan, maar aan de waarde in euro’s die de uitgevoerde producten vertegenwoordigen. De kwaliteit levert het geld op. „Puur op kostprijs zullen we het niet winnen. Onze kracht zit in specialisatie.”

Doornbos meent dan ook dat, wil de landbouw toekomstperspectief houden, Nederland gebruik moet maken van zijn kracht. Hij wijst daarbij op de handelsinfrastructuur die er is en het feit dat Nederland „in het hart van een van de meest welvarende markten van de wereld” ligt. Dat moeten de boeren met producten van hoge kwaliteit benutten.

De landbouw moet nu volgens de LTO-voorzitter zware klappen incasseren. „We weten dat soms slechte jaren nodig zijn.” Tweederde van de grond in Nederland wordt momenteel door boeren gebruikt om het vee te laten grazen of gewassen op te telen. Volgens Doornbos zal de sector beeldbepalend blijven in het landschap. Boeren zijn nodig om landschappen als de veenweidegebieden te behouden.

Daarbij is de landbouw veerkrachtig. De sector is al vaker door diepe dalen gegaan. De tomatenkwekers dreigden ten onder te gaan aan de ’waterbommen’ die ze produceerden. De groep tuinders dunde uit, herpakte zich en kwam met nieuwe, goede producten voor de dag. „De neerwaartse trend zal een keer keren. Maar dat gaat bij ons vaak gepaard met heel harde saneringsronden.”