Wist China dat Rusland Oekraïne ging binnenvallen?

De New York Times meldde vorige week op basis van „een westerse inlichtingendienst” dat hoge Chinese functionarissen Rusland begin februari vroegen om met de invasie te wachten tot na de Olympische Winterspelen. Vier dagen na de Spelen viel Rusland Oekraïne binnen, maar het is onduidelijk of deze timing een gevolg is van een door Peking geuite wens. China deed het bericht af als „nepnieuws.”

Waarnemers vermoeden dat China wel iets wist van de Russische plannen, maar dat het land onaangenaam is verrast door de grootschalige oorlog. De Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan zei tegen CNN dat het heel goed mogelijk is dat de Russische president Vladimir Poetin ook zijn Chinese ambtsgenoot Xi Jinping heeft voorgelogen.

Wat heeft China gezegd over de Russische invasie?

Het heeft de oorlog niet veroordeeld, maar sprak ook niet expliciet zijn steun aan Rusland uit. De Chinese VN-ambassadeur zei kort na de Russische inval dat Peking vindt dat „de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle staten moet worden gerespecteerd.” Maar China onthield zich van stemming toen de Algemene Vergadering van de VN de invasie „in de krachtigste bewoordingen” veroordeelde.

Overigens spreekt China in navolging van Rusland niet van een invasie. Daags na de inval belde Xi met Poetin en drong aan op onderhandelingen. Vóór de oorlog toonde China begrip voor Rusland.

Peking uit zich wél helder over de sancties tegen Rusland: die zijn illegaal en eenzijdig opgelegd.

Dat China zich niet uitspreekt tegen de oorlog, is Amerika een doorn in het oog.

Zijn China en Rusland niet twee handen op een buik? Tijdens de Spelen leken Xi en Poetin de beste vrienden.

Kort voor de Winterspelen kwamen de twee een partnerschap „zonder grenzen” overeen. Ze hekelden „negatieve Amerikaanse invloeden” en spraken uit samen op te trekken om „inmenging en bemoeienissen van buitenlandse krachten” tegen te gaan. Beiden keerden zich tegen uitbreiding van de NAVO. Poetin sprak van „ongekend nauwe betrekkingen” tussen China en Rusland. Tijdens de top werden ook enkele deals bekendgemaakt over gas- en olieleveringen aan China.

Vorige week herhaalde de Chinese buitenlandminister Wang Yi dat de relaties tussen beide landen goed zijn. De vriendschap tussen China en Rusland noemde hij „ijzersterk” en de samenwerking biedt beide landen voordeel en veel mogelijkheden.

Niettemin lijkt de relatie tussen China en Rusland een verstandshuwelijk. De afkeer van de door de VS gedomineerde wereldorde heeft ze in elkaars armen gedreven. Tussen beide landen bestaan ook de nodige onderlinge spanningen. Zo krijgt China tot ongenoegen van Rusland flinke voet aan de grond in diverse voormalige sovjetrepublieken. Bijvoorbeeld in Kazachstan, waar Xi in 2013 zijn plannen voor de Nieuwe Zijderoute ontvouwde.

Is het waar dat China Rusland wapens wil leveren?

Internationale media schreven zondag dat Rusland China heeft gevraagd om militaire steun. Een dag later voegde de Financial Times eraan toe dat China hier welwillend tegenover stond. Genoemde berichtgeving leunde op anonieme bronnen. Beide landen ontkennen.

Veel analisten achten het onwaarschijnlijk dat China ingaat op het Russische verzoek, mocht dat inderdaad gedaan zijn. Amerika dreigde China met sancties als het Rusland op economisch gebied te hulp schiet en die sancties zullen zeker ook volgen als China wapens levert. Dat risico zal China niet willen lopen. De wereld buiten Rusland is voor het Aziatische land veel belangrijker dan Rusland zelf. Slechts 2 procent van alle Chinese export gaat naar Rusland. Andersom is dat circa tien keer zo hoog. Kortom, het op het wereldtoneel geïsoleerde Rusland heeft China veel harder nodig dan andersom.

Eerder hielp China Rusland overigens wel economisch toen het Westen het land sancties oplegde wegens het inlijven van de Krim. Niettemin erkent China Ruslands aanspraak op schiereiland niet.

Heeft China ook belangen in Oekraïne?

Jazeker, want Oekraïne is een belangrijke handelspartner van China. Zo loopt de Nieuwe Zijderoute deels door Oekraïne. China investeerde er afgelopen jaren honderden miljoenen dollars in onder meer havens.

Het Chinese Rode Kruis heeft inmiddels humanitaire hulp ter waarde van 720.000 euro naar Oekraïne gestuurd.

Hoe schrijven Chinese nieuwsmedia over het conflict in Oekraïne?

Na het analyseren van 5000 berichten op Weibo –het Chinese Twitter– van 14 Chinese staatsmediakanalen concludeert CNN dat de berichtgeving sterk pro-Russisch is. Zo wordt in navolging van Rusland de invasie een „speciale militaire operatie” genoemd, zou Amerika wellicht een biologisch wapenprogramma in Oekraïne financieren en komt slachtoffer Poetin op voor een belegerd Rusland. In de artikelen fungeren vaak Russische bronnen. Te lezen valt er ook dat Rusland geen civiele doelwitten aanvalt, Oekraïense soldaten „nazitactieken” toepassen en dat president Zelenski Kiev zou zijn ontvlucht.

Chinese functionarissen proberen in hun publiekelijke uitingen schijnbaar neutraal te zijn, concludeert CNN. „Maar terwijl de internationale berichtgeving velen heeft laten gissen naar Pekings ware bedoelingen, vertelt veel van de berichtgeving in de binnenlandse media over de Russische invasie een ander verhaal.”

Is het denkbaar dat China gaat bemiddelen tussen Rusland en Oekraïne?

Omdat China op goede voet staat met beide landen, lijkt het een geschikte rol te kunnen spelen om vrede naderbij te brengen. China heeft ook verklaard om als bemiddelaar op te willen treden. Toch ligt het niet voor de hand dat het land de rol als vredesduif gaat spelen. Zo zegt bijvoorbeeld EU-buitenlandchef Josep Borrell dat Peking en Moskou te dicht bij elkaar staan.