Met de komst van omikron stijgt het aandeel herinfecties sterk. Betrof van de zomer tot half december gemiddeld 3 procent van de meldingen een herinfectie, vorige week ging het om 12 procent, laat een RIVM-woordvoerder desgevraagd weten.

Amerikaanse wetenschappers doen in een recente publicatie een verklaring uit de doeken: antistoffen in het lichaam zijn veel minder goed in staat virusdeeltjes van het omikrontype onschadelijk te maken. De deltavariant was al een beetje in staat te ontsnappen aan het immuunsysteem, maar omikron is daar een ware meester in.

Neutraliseren

Zo zijn er veertig keer zo veel antistoffen nodig om omikron te neutraliseren als bij het oorspronkelijke virus. „Dit betekent dat veelvuldige boosters nodig zijn om voldoende bescherming te houden tegen een herbesmetting of een infectie met een nieuwe virusstam”, stelt immunoloog prof. Huub Savelkoul van Wageningen University.

Echt verrassend zijn de uitkomsten niet, vindt de Wageningse hoogleraar. „Eigenlijk wisten we dat al. De resultaten zijn in lijn met een Engelse studie die op 17 december verscheen.” Uit deze studie, van het gerenommeerde Imperial College London, bleek dat de kans op herbesmetting met omikron ruim vijf keer zo groot is als bij de deltavariant. Een eerder doorgemaakte infectie beschermt volgens dit onderzoek voor slechts 20 procent tegen een herinfectie met omikron.

Extra impuls

Een andere uitkomst van de Amerikaanse studie: na een nieuwe infectie met omikron maakt het lichaam wel wat antistoffen aan, maar drie keer zo weinig als na een boosterprik. Dit wijst volgens de onderzoekers op het belang van boostervaccinatie om de afweerreactie een extra impuls te geven. Bij de deltavariant was het overigens net andersom: daarbij zorgt een infectie voor drie keer meer antistoffen dan een boosterprik.

De lage productie van antistoffen na een besmetting met omikron is niet vreemd, vindt immunoloog prof. Ger Rijkers van het ETZ in Tilburg. „Omikron veroorzaakt meestal milde klachten. Wij weten uit eigen onderzoek onder ziekenhuispersoneel dat personen met lichte klachten minder antistoffen aanmaken dan opgenomen coronapatiënten. Blijkbaar is het immuunsysteem dan minder geactiveerd.”

Twee coronaprikken helpen amper een besmetting met omikron te voorkomen, blijkt uit de Amerikaanse studie. Ook dat komt overeen met eerdere bevindingen van het Imperial College London. Daaruit bleek dat twee coronaprikken hooguit 20 procent bescherming bieden tegen een infectie met omikron. Na een boosterprik is de bescherming 55 tot 80 procent.

Een besmetting met omikron leidt tot een magere productie van antistoffen, concluderen de Amerikaanse onderzoekers. „Na twee of drie weken is de kortetermijnbescherming door antistoffen weg”, zegt Savelkoul. „Dat betekent: je gaat tien dagen in quarantaine, je komt er weer uit en je kunt opnieuw besmet raken.” Vaccinatie of een doorgemaakte infectie zorgen volgens de immunoloog wel voor langdurige bescherming tegen ernstige ziekte door de activatie van geheugencellen.

Mensen zouden dus steeds opnieuw besmet kunnen raken en in quarantaine moeten gaan. De Wageningse hoogleraar vraagt zich daarom af hoe houdbaar de huidige quarantaineregels nog zijn. Een andere reden waarom hij daaraan twijfelt is dat veel mensen zich niet laten testen. In een drukke winkelstraat of supermarkt kunnen daarom zomaar tal van besmettelijke personen rondlopen.

Mondkapje

Savelkoul zou liefst de quarantaineregels afschaffen, maar dan wel in ruil voor het beter naleven van de basisregels: geregeld de handen wassen, een mondkapje dragen en 1,5 meter afstand houden. Daarnaast vindt hij het belangrijk dat zo veel mogelijk mensen een boosterprik halen.

Ook immunoloog Rijkers vindt dat het kabinet moet nadenken over de houdbaarheid van de quarantaineregels, zeker nu er zo veel besmettingen zijn. „Hoelang wil je mensen nog opsluiten? Dat ontwricht de maatschappij. Bij de griep doen we dat ook niet.”

Zowel Savelkoul als Rijkers vindt de basisregels van blijvend belang om de kwetsbaren te beschermen, maar ook met het oog op de mogelijke komst van nieuwe, gevaarlijke virusvarianten. Savelkoul: „Ik wil niet somberen, maar zo’n variant kan elk moment opduiken.” Rijkers: „Bij omikron zag je hoe snel zo’n virus zich verspreidt. Binnen een maand was het dominant. Als er geen regels meer zijn en het kabinet moet alles opnieuw aankondigen en invoeren, zou het bij een nieuwe variant te laat kunnen zijn.”