De provincies moeten meer natuurgebied creëren: meer grond aankopen, beter samenwerken en meer personeel vrijmaken om de afspraken die in 2013 met het rijk gemaakt zijn na te komen. Dat schrijven minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Zeeuwse gedeputeerde Pijpelink namens de provincies in de Zevende Voortgangsrapportage Natuur in Nederland.

De afspraak was om vanaf 2011 80.000 hectare nieuwe natuur toe te voegen aan het Natuur Netwerk Nederland, een oppervlakte bijna zo groot als de Veluwe. Hoewel de aanwas „redelijk stabiel” is, gaat dat niet snel genoeg. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) besloeg eind 2020 698.253 hectare.

Voor 2027 moet nog 35.679 hectare landbouwgrond worden ingericht; daarvan zit 40 procent al in de pijplijn. Een taskforce moet er vaart in brengen, omdat Nederland anders niet voldoet aan de instandhoudingsdoelen uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, aldus Schouten en Pijpelink.

Het bestemmingsplan Natuurgebieden Veenweiden Krimpenerwaard bij Gouda is een voorbeeld van boerenland dat natuur wordt. Zuid-Holland wil er 2250 hectare creëren als onderdeel van het NNN. Door het grondwaterpeil niet langer te verlagen kan de bodemdaling worden afgeremd, net als het vrijkomen van CO2. Boeren kunuen hun bedrijf natuurvriendelijk voortzetten –minder mest en minder koeien– of vertrekken. De discussie spitst zich nu toe op de vergoeding voor de grond. In enkele gevallen wordt die onteigend. „Verwerven en inrichten van grond kost jaren en er is overleg nodig met veel partijen. Stijgende grondprijzen, (…) een tekort aan ruilgronden en geringe bereidheid van eigenaren om te verkopen of de functie van hun grond te veranderen naar natuur, spelen daarbij een rol”, aldus het rapport.

Grutto’s

Natuurgebieden alleen zijn onvoldoende om te voldoen aan de instandhoudingsdoelen uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. Natuurvriendelijk beheer van agrarische grond is onafwendbaar. Meer natuur helpt ook de samenleving: bomen gaan hittestress tegen en ruimte voor de rivieren voorkomt overstromingen.

Meer boerenland moet dus natuurvriendelijk worden beheerd. Vijf procent van het landbouwareaal valt onder het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Tachtig procent daarvan is leefgebied voor weidevogels. Boeren die samen ruim 100.000 hectare beheren, ontvingen daar in 2020 77 miljoen euro voor. De Algemene Rekenkamer is daar kritisch over: het aantal grutto’s is sinds de eeuwwisseling gehalveerd.

Het NNN moet de biodiversiteit verbeteren, daar gaat het niet goed mee, constateren Schouten en Pijpelink. Dat geldt voor driekwart van de soorten die in de habitatrichtlijnen worden genoemd én voor 90 procent van de leefgebieden. Zij „verkeren in een ongunstige staat van instandhouding.” Van de meeste soorten nemen de aantallen eerder af dan toe. In vergelijking met andere Europese landen scoort Nederland slecht.

Ecoducten en faunatunnels herstelden op 178 plaatsen natuurlijke trekroutes. Daarmee is het Meerjarenplan Ontsnippering in grote lijnen klaar, aldus Marlies Sanders van Wageningen University & Research. Zij berekende hoeveel beschermd natuurgebied Nederland rijk is: „Alles bij elkaar is met het gereedkomen van het NNN ongeveer 26 procent van Nederland –land en binnenwater, inclusief het IJsselmeer– beschermd.”

Trektocht

Natuurgebieden die geen deel uitmaken van het NNN hebben toch een functie, legt Sanders uit: „Voor sommige dieren is de afstand tussen twee natuurgebieden te groot en dan kan zo’n tussenstop helpen.” Voor vleermuizen en vogels volstaat een bomenrij om door een gebied met intensieve landbouw te trekken. Andere soorten hebben een robuustere verbinding nodig. Kruipende insecten, reptielen en amfibieën hebben al baat bij een tunneltje onder een fietspad door.

Voor haar inventarisatie telde Sanders uitsluitend beschermd gebied om niet te verzanden in een discussie over wat natuur is. „Veenweiden zijn in gebruik bij de boer én belangrijk voor weidevogels. Daarom maken ze deel uit van het NNN en zijn het natuurgebieden. Een stadstuin is geen natuurgebied, maar als er een merel broedt is het wel beschermde natuur.”

Natuurgebied in het NNN valt onder de bescherming van de provincie. Aantasting kan alleen om zwaarwegende redenen én moet worden gecompenseerd. Natura 2000-gebieden, veelal opgenomen in het netwerk, zijn aangewezen op last van de EU, hebben meer status en worden strikter beschermd. Een provincie kan niet zomaar besluiten nemen die Natura-2000 gebied aantasten, omdat daar het zwaardere EU-regime geldt, legt Sanders uit. „Er gelden zwaardere procedures en als een project toch wordt toegestaan, moet schade vooraf worden gecompenseerd.”