„Er is behoefte aan verlichte, maar bovenal lichtgevende christenen, die met tederheid de blindheid van hun broeders en zusters aanraken; die met gebaren en woorden van troost de lichten van hoop ontsteken in de duisternis”. Dit zei paus Franciscus toen hij vrijdag de mis opdroeg in het stadion van Nicosia.

Op de eerste dag –donderdag– van het pauselijke bezoek aan Cyp-rus riep Franciscus de Cyprioten op de dialoog aan te gaan om de „verschrikkelijke scheuring” te helen die hun eiland sinds zo’n vijftig jaar splijt. Sinds 1974 bezet Turkije een deel van het eiland.

Vrijdagochtend bezocht de paus Chrysostomos II, de patriarch van de (orthodox) Cypriotische kerk, die trouwens sterk gekant is tegen de Turkse bezetting van het eiland. Sinds deze zaterdag is de paus in Griekenland. Daar zal hij tot en met maandag verblijven.

De reis naar Cyprus en Griekenland noemde de paus een paar dagen voor vertrek uit Rome een tocht naar de „antieke bron van Europa.” In de woorden van Franciscus is Cyprus in feite de voortzetting van het Heilig Land op het Europese continent en Griekenland de bakermat van de klassieke cultuur. Mogelijk onbedoeld geeft de paus hiermee aan dat de klassieke en de Joods-christelijke cultuur de Europese identiteit bepalen.

In Cyprus en Griekenland –beide landen met een sterke orthodoxe traditie– wil de paus de oecumene, of zoals Franciscus het omschreef „broederschap”, versterken. Hoewel de paus ook ontmoetingen zal hebben met rooms-katholieken, gaat het bezoek vooral om de interactie met de orthodoxe buur. De Rooms-Katholieke kerk is in beide landen hoe dan ook klein. In Cyprus noemt nog geen 5 procent van de bevolking zich rooms-katholiek.

Het belangrijkste deel van de reis door de oostelijke bekken van de Middellandse Zee vindt plaats in Athene, waar de katholieke kerkvorst Ieronymos II, hoofd van de Grieks-Orthodoxe kerk, ontmoet. De Griekse kerk is, met de Russisch-Orthodoxe kerk, de belangrijkste autocefale kerk binnen de orthodoxie. Beide kerken zijn traditioneel kritisch ten opzichte van de ‘patriarch’ uit Rome.

Betere verhouding

Toch belooft het bezoek aan Athene een stuk vriendelijker te zijn dan twintig jaar geleden. Toen Johannes Paulus II in 2001 als eerste paus in de geschiedenis een bezoek bracht aan het land, leidde dat tot protesten van orthodoxe monniken. Ze ageerden tegen de toenmalige paus als hoofd van een kerk die aan proselitisme zou doen.

Het schisma tussen de Orthodoxe en de Rooms-Katholieke Kerk van 1054 zou ook een rol spelen bij de protesten. Bovendien werd de paus de Vierde Kruistocht voor de voeten geworpen. Die kruistocht had geleid tot de plundering van Constantinopel, het huidige Istanbul, dat toen de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk was.

Ditmaal staan de verhoudingen minder op scherp. Pausen en patriarchen hebben de laatste twintig jaar hoe dan ook een betere verhouding met elkaar. Zo heeft Chrysostomos II Benedictus XVI, de vorige paus, sowieso al driemaal ontmoet, hetgeen een hoge frequentie is. Franciscus heeft Ieronymos II onder andere gezien tijdens diens eendaags bezoek aan Lesbos ruim vijf jaar geleden

Vluchtelingenkamp

Dit keer doet de paus het eiland weer aan. Lesbos staat symbool voor de migratie over de Middellandse Zee en Franciscus is een belangrijke voorvechter van de rechten van migranten en vluchtelingen. Bij het vorige bezoek aan Lesbos nam hij twaalf immigranten mee naar Rome.

Volgens het programma zal Franciscus ditmaal in het vluchtelingenkamp van Kara Tepe zo’n 2000 vluchtelingen, vooral uit Afghanistan, ontmoeten. Vijftig immigranten die de paus eerder in Cyprus heeft ontmoet, zullen naar Italië worden overgebracht.