Het is nu al duidelijk waar de linkse oppositie haar pijlen op richt als de Kamer donderdag met premier Balkenende debatteert over de begroting van Algemene Zaken. Die nieuwe ”coördinatie-eenheid”, zo zal de hamvraag luiden, wat is dat voor een gek ding? Waarom is dat orgaan ineens nodig? Welke problemen schuilen daarachter?

Volgens een persbericht van het kabinet vrijdag wordt de coördinatie-eenheid ondergebracht bij de Rijksvoorlichtingsdienst. Ze zal, als ze er komt, bestaan uit vijf medewerkers, afkomstig van verschillende departementen. Taak is de communicatie van het beleid naar de burger te stroomlijnen en te voorkomen dat het kabinet met meerdere monden spreekt.

Dat er op dit gebied iets aan schort, bleek de achterliggende weken. Wat minister Donner van Justitie zei over godslastering, werd een dag later weersproken door minister Verdonk van Vreemdelingenzaken. Minister De Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing deed er nog een schepje bovenop door aan te geven dat een brief naar de Kamer voor wat betreft één onderdeel niet namens hem was geschreven.

Is een betere afstemming in de communicatie de oplossing? De Groningse historicus prof. dr. Henk te Velde betwijfelt het. „Het is vrijwel onvermijdelijk dat ministers zich in de media uiten en profileren. Bij de kabinetten-Lubbers en -Kok gaf dat weinig problemen. Die waren meer zakelijk dan ideologisch.”

Als het om ideologische gedrevenheid gaat, is het kabinet-Den Uyl nog het meest vergelijkbaar met Balkenende II. „Maar Den Uyl had al zijn ministers geselecteerd op een overeenkomstig ideologisch profiel. Dat heeft deze premier niet gedaan. Dit kabinet kent sterke interne ideologische tegenstellingen. Het debat over waarden en normen bijvoorbeeld is Balkenendes belangrijkste speerpunt. Zalm noemt dat tegeltjeswijsheden. Alleen al daardoor mist dit kabinet een werkelijk centrum.”

Waar geen eenheid is, kan die ook niet gecommuniceerd worden. „Het hoogst bereikbare voor dit kabinet is: voorkomen dat het binnenkort geheel uiteenvalt.”

Het kabinet kent nog een probleem. „Het hinkt op twee gedachten. De eerste is: Luister naar de burger, meer dan onder paars gebeurde. De tweede is: Wees doortastender dan paars. Beide gedachten vond je ook bij Fortuyn terug. Het vervelende is dat het bijna onmogelijk is ze allebei tegelijk ten uitvoer te brengen.”

Balkenende is tot nu toe niet de figuur geweest die dergelijke tegenstellingen in zijn ministersploeg wist te overstijgen. „Hij mist natuurlijk gezag, is niet vanzelfsprekend het centrum van zijn kabinet. Technisch doet hij het allemaal, denk ik, wel aardig. De ministerraad zit hij misschien best goed voor. Maar de mensen in het land lijken zijn gezag niet te accepteren. Dat is heel lastig voor hem.”

Dat dat in Balkenende I nog niet lukte, is volgens Te Velde, auteur van het boek ”Stijlen van leiderschap. Persoon en politiek van Thorbecke tot Den Uyl”, geen probleem. „Van Lubbers dacht men aanvankelijk ook: dat is geen leider, maar een technocraat.” Maar dat veranderde al snel. „Het is nooit iemand met een heel warme uitstraling geworden, maar velen zagen toch iets vaderlijks in hem.”

Van dat vaderlijke, dat ook Den Uyl en Kok aankleefde, is Balkenende nog een eind verwijderd, vindt de Groningse historicus. „En ik vind dat hij er de achterliggende weken ook niet dichter bij is gekomen.”

Niet dat de premier rond en na de moord op Theo van Gogh grote fouten heeft gemaakt. „Dat kun je niet zeggen. De eerste dagen was hij wat onzichtbaar, maar later heeft hij zich wel degelijk op allerlei plaatsen, zoals bij de afgebrande moslimschool in Uden, laten zien. Maar waar Den Uyl garen spon bij de oliecrisis en zijn gezag in die dagen met sprongen omhoogging, blijft de populariteit van Balkenende steken op het lage niveau waarop het voor de moord op Van Gogh al zat.”

Te Velde begint er daarom zo zoetjes aan aan te twijfelen of ’het’ bij de huidige premier wel ooit zal komen. „Die moed begin ik op te geven. Ik vind hem nauwelijks groeien in zijn rol. Intellectueel zal hij best capabel zijn voor dit werk. Maar hij slaagt er niet in iets over te brengen naar de kiezers. Hij wordt maar geen leider die met gezag spreekt en het volk de weg wijst.”

In zijn spreken is veel herhaling, stelt Te Velde vast. „Het zijn van die opgezegde lesjes. Ik hield het voor mogelijk dat zijn ziekzijn, een periode van gedwongen rust, hem dichter bij zichzelf zou brengen, voor een nieuwe start zou zorgen, waardoor hij vrijer en minder verkrampt zou optreden. Maar ik heb daar niets van gemerkt.”