„We willen uit de vicieuze cirkel van maatregelen en lockdowns”, motiveerde de Oostenrijkse kanselier Alexander Schallenberg deze week bij de BBC het besluit om een vaccinatieplicht in te voeren. „Het enige ticket naar de uitgang dat we hebben is het vaccin.” Hij presenteerde het als uiterste redmiddel omdat tien maanden vaccinatiecampagne niet het gewenste effect had gesorteerd. Een kleine 66 procent van de Oostenrijkers is volledig tegen corona gevaccineerd, beduidend minder dan in de meeste Europese landen.

Op de vraag of vaccinatie geen persoonlijke keuze is, repliceerde Schellenberg dat hij het daar in principe helemaal mee eens is. Maar, legde hij uit, de maatschappij is ons gemeenschappelijke lichaam en daar hebben we een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor. „Je hebt als zodanig niet alleen rechten, maar ook plichten. (…) Niemand wil in een situatie belanden waarin hij of zij niet op de ic terecht kan, omdat er ongevaccineerde coronapatiënten liggen. Ten langen leste lijdt dan iedereen.”

Het is een argumentatie die al oude papieren heeft. In 1948 verplichtte Oostenrijk inwoners zich al vanwege het algemene belang te laten inenten tegen pokken, een regeling die tot 1981 van kracht was. Op weigering was in 1948 een boete van 1000 schilling gezet, wat omgerekend naar de huidige koopkracht op zo’n 1200 euro zou neerkomen. Het alternatief was 14 dagen celstraf.

Een dergelijke vaccinatieplicht tegen pokken bestond toen al lange tijd in onder meer Duitsland, Frankrijk en Engeland. Nederland kende een variant daarop: koning Willem I verplichtte in 1823 inenting tegen pokken voor alle schoolgaande kinderen. Het was een bepaling die in 1857 vanwege felle kritiek verdween, maar in 1872 na een grote pokkenuitbraak weer voor enige tijd terugkeerde.

De pokken zijn in 1980 officieel als verdwenen ziekte bestempeld en daarmee verdwenen ook de al dan niet verplichte vaccinaties ertegen. Tegen andere ziektes, zoals difterie, polio en de mazelen, zijn vaccinaties in meerdere Europese landen echter nog altijd verplicht. In zeker elf landen, waaronder België, Frankrijk, Tsjechië, Hongarije en Italië, zijn één of meer inentingen wettelijk voorgeschreven.

Soms is er sprake van een algemene verplichting, in andere gevallen is vaccinatie een voorwaarde voor toegang tot kinderopvang of (kleuter)school. In Oostenrijk komt weigering van het vaccineren van kinderen ouders te staan op korting op de kinderbijslag.

Boetes

De sancties op het niet nakomen van de vaccinatieverplichtingen bestaan meestal uit boetes. Het verschilt echter sterk per land in hoeverre daar ook werk van wordt gemaakt.

De Oostenrijkse regering denkt bij handhaving van de vaccinatieplicht voor corona ook aan boetes, al is er vooral nog veel onduidelijk. Als hoogte van de boete circuleert vrij consequent een bedrag van 3600 euro, volgens sommige berichten eventueel om te zetten in vier weken gevangenisstraf. Voor mensen met bijvoorbeeld onvoldoende financiële middelen zou er een uitzondering gaan gelden. Oostenrijkse juristen benadrukken dat plicht in ieder geval niet inhoudt dat er sprake zal zijn van lichamelijke dwang, waarbij er tegen wil en dank een spuit ingaat.

Juridisch lijkt de overheid met een vaccinatieplicht niet op obstakels te stuiten (zie ook: ”Vrijwillig prikken werkt goed in Nederland”). „Het is geen nieuw legaal instrument dat we inzetten”, benadrukte kanselier Schallenberg tegenover de BBC. Ook op Europees niveau liggen er uitspraken die ruimte bieden. Zes Tsjechen die bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bezwaar maakten tegen verplichte kindervaccinatie kregen in april dit jaar nul op rekest.

Een absolute vrijbrief voor verplichte vaccinaties is die uitspraak overigens niet. De legitimiteit moet per geval worden beoordeeld en gewogen tegen bijvoorbeeld het recht op lichamelijke integriteit, zoals vastgelegd in het Europees mensenrechtenverdrag. De algehele volksgezondheid geldt in de regel echter als een hoger belang. De overheid moet volgens Oostenrijkse juristen dan nog wel duidelijk kunnen maken dat de nood acuut is vanwege overbelasting van het gezondheidssysteem. Omdat het vaccin nieuw is zou de regering bij een verplichting bovendien garant moeten staan voor eventuele onvoorziene bijwerkingen

Spanningen

De ophanden zijnde vaccinatieplicht verdeelt de bevolking van Oostenrijk intussen sterk. Ook in de kleine gereformeerde gemeenschap van Graz, in de deelstaat Stiermarken, houdt de ontwikkeling de gemoederen flink bezig, aldus predikant Peter Drost. De meerderheid van de leden en vaste bezoekers is niet gevaccineerd en wil dat volgens hem ook niet of voorlopig nog niet.

De redenen daarvoor lopen volgens de voorganger sterk uiteen. „De een vindt de medische risico’s van de vaccins nog te groot of denkt dat ze nog niet voldoende getest zijn. Een ander vraagt zich af of de vaccinatie het teken van het beest is. Weer een ander ziet vooral de politieke ontwikkelingen die zich op de achtergrond afspelen en de daarbij behorende geestelijke strijd tussen de machten van deze wereld en Christus.”

Zelf was Drost „aardig verrast” toen hij de regering een vaccinatieplicht hoorde aankondigen. „Ik kon me eigenlijk niet voorstellen dat het hooggerechtshof dat gaat goedkeuren. Later begreep ik echter dat een verplichting niet nieuw is.”

Jeannette Wilbrink, Nederlandse in Karinthië, merkt in haar omgeving dat de eerste opwinding over het besluit plaats maakt voor gelatenheid. Wat ze van mensen om haar heen opvangt is: geen idee hoe het verder gaat, het heeft dus ook geen zin daar eindeloos over na te blijven denken. Van verschillende mensen die tot nog toe ongevaccineerd waren, hoorde ze dat ze alsnog een prik zijn gaan halen. Anderen zetten de hakken juist in het zand. „Een vriendin overlegt met een zwager die advocaat is of ze een soort certificaat kan krijgen waarin staat dat zij de vaccinatie weigert en dat ze daarmee op de koop toeneemt dat ze niet op de ic komt, mocht ze corona krijgen.”

Andere landen

De discussie over vaccinatieplicht speelt intussen ook in andere Europese landen. Een peiling van weekblad Der Spiegel wees uit dat 72 procent van de Duitsers voor zo’n plicht zou zijn, opmerkelijk genoeg hoger dan het percentage volledig gevaccineerden (68 procent) in het land.

De Belgische minister van Volksgezondheid, Franck Vandenbroucke, liet tegenover VTM Nieuws weten een algemene vaccinatieplicht niet meer uit te sluiten. De Waalse Parti Socialiste, de tweede partij in België, liet al weten voor een verplichting te zijn.