De situatie oogt dreigend. Het Rode Leger stationeert steeds meer manschappen en materieel langs de Oekraïense grens. Satellietbeelden tonen bij de Russische stad Yelnya een omvangrijk arsenaal gevechtstanks, artilleriesystemen, meervoudige raketlanceersystemen en grond-luchtraketten. Bovendien zijn Russische elite-militairen gesignaleerd.

Verder versterkt Rusland z’n troepen op de Krim en mobiliseert de Nationale Garde bij Rostov-on-Don, ten oosten van Oekraïne. Deze paramilitaire eenheden, bedoeld om veroverd gebied bezet te houden, wijzen erop dat het Kremlin militaire actie in Oekraïne lijkt te overwegen.

Alarmbellen

In het Westen rinkelen daarom alle alarmbellen. Oekraïne, de VS en de NAVO maken zich grote zorgen. De Amerikanen waarschuwen hun Europese bondgenoten voor een ophanden zijnde Russische inval in Oekraïne.

De Russen zouden –volgens analyses van Amerikaanse geheime diensten– al in januari kunnen overgaan tot actie in Oekraïne. Of in een deel van het land.

Hoe serieus de Amerikanen de dreiging nemen, blijkt uit het feit dat VS-president Joe Biden begin november CIA-directeur Bill Burns naar Moskou heeft gestuurd om Rusland de wacht aan te zeggen. „Pas op, wij houden jullie in de gaten.”

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, Rusland waarschuwde Rusland een paar dagen later publiekelijk om geen „ernstige fout” te begaan door de situatie bij Oekraïne te laten escaleren.

Op scherp

Ook de NAVO staat op scherp. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg drong er vorige week bij de Russen op aan „geen agressieve acties” te ondernemen in het buurland. „We zien een ongebruikelijke concentratie van troepen en we weten dat Rusland eerder bereid was dit soort militaire capaciteiten te gebruiken.”

Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië eisen eveneens dat Moskou zich inhoudt en –volgens afspraak tussen West en Oost– openheid van zaken geeft over de ongewone troepenopbouw.

De Duitse en Franse ministers van Buitenlandse Zaken hebben hun Oekraïense collega nog eens verzekerd „pal te staan voor de onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit” van zijn land.

De Amerikaanse president Biden overweegt extra militaire adviseurs en wapens naar Oekraïne te sturen, waaronder geavanceerde Javelin-antitankraketten en Stinger-luchtdoelraketten.

Het is niet voor het eerst dat Rusland een grote troepenmacht stationeert aan de grens met Oekraïne. De Russische president Vladimir Poetin zette afgelopen voorjaar zo’n 110.000 militairen in tijdens de grote, vierjaarlijkse militaire oefening Zapad in het westen van Rusland. Om druk uit te oefenen. Op Oekraïne, maar ook op het Westen.

De huidige Russische concentratie van militairen en materieel is echter anders. Poetin trekt zijn troepen deze keer vooral langzaam, maar gestaag samen. Bovendien is de troepenopbouw nu niet gerelateerd aan een militaire oefening. Verder vinden veel verplaatsingen heimelijk plaats, diep in de nacht.

Voor Oekraïne is Russische dreiging niet nieuw. Inmenging ook niet. Moskou annexeerde in 2014 de Krim, het Oekraïens schiereiland. Kiev en door Moskou gesteunde separatisten zijn sindsdien verwikkeld in slepende strijd in Oost-Oekraïne met meer dan 14.000 doden.

Motieven

Motieven voor het huidige Russische wapengekletter rond Oekraïne zijn onduidelijk. Verschillende redenen kunnen de militaire activiteit wellicht enigszins verklaren.

In de eerste plaats speelt de recente inzet van zwaarbewapende Turkse Bayraktar TB2-drones een rol. De Oekraïense inzet van de toestellen tegen de door Rusland gesteunde opstandelingen in Oost-Oekraïne verandert de onderlinge machtsverhoudingen.

Rusland reageert daarom getergd. Moskou weet als geen ander dat het Turkse onbemande toestel vorig jaar een beslissende rol speelde in de strijd tussen Azerbeidzjan en Armenië, een bondgenoot van Rusland. TB2-drones schakelden moeiteloos Armeense tanks en artillerie uit.

Een tweede motief voor de assertiviteit van Rusland is de toenadering van Oekraïne tot het Westen. Het land werkt bijvoorbeeld steeds nauwer samen met de NAVO. Verder hebben de VS en Oekraïne 10 november een strategisch partnerschap aangekondigd. Het verdrag herbevestigde daarbij het Amerikaanse commitment voor de soevereiniteit van Oekraïne.

Machtsspel

In de derde plaats lijkt Rusland ervan overtuigd dat de VS, Europa en de NAVO nauwelijks of geen militaire tegenactie zullen ondernemen tegen eventuele Russische inmenging.

Deze gedachte wordt ongetwijfeld versterkt door de vernederende aftocht van de Amerikanen uit Afghanistan. Poetin denkt daarom wellicht z’n handen redelijk vrij te hebben in het machtsspel rond Oekraïne.

Het Westen gebruikt ferme taal richting Rusland, maar de praktijk kan weleens weerbarstiger zijn. Oekraïne is geen NAVO-land. De vraag is daarom hoeveel het Westen werkelijk bereid is op het spel te zetten voor het straatarme land.

Het Westen, en in het bijzonder Europa, denkt vooral in statements en resoluties, al dan niet voorzien van economische sancties. Die taal verstaat Poetin echter slecht. Het Kremlin denkt veeleer vanuit machtspolitiek, dreiging en intimidatie.

Rusland heeft er daarbij alle belang bij onrust te stoken in Oekraïne. Zolang zich in het land een gewapend conflict afspeelt, kan het geen NAVO-lid worden. Alleen om die reden is de strijd in Oost-Oekraïne uitzichtloos.

Ontkenning

Rusland ontkent alle aantijgingen van het Westen. Het Kremlin beschuldigt het Westen juist van het „kunstmatig opdrijven” van de spanningen rond Oekraïne. De suggestie dat Rusland een aanval op zijn buurland zou willen lanceren, is uit de lucht gegrepen. Zegt Moskou.

Het blijft daarom koffiedik kijken wat de Russische intenties precies zijn. Mogelijk zijn de militaire manoeuvres slechts een poging verwarring te zaaien. Of wellicht wil Rusland de VS en Europa alleen een schot voor de boeg geven om niet in te grijpen in de regio die het als zijn invloedssfeer beschouwt.

De kans op Russische militaire acties in het buurland zijn echter „zeer reëel”, zeggen militair analisten. „Ik zou dit niet onderschatten”, zegt Jeffrey Edmonds, een voormalig analist bij de CIA en Ruslandkenner bij het Center for Naval Analyses (CNA) tegen Insider.

Michael Kofman, directeur van het Russia Studies Program, verwacht de komende dagen of weken geen Russische actie. „Ik maak me wel zorgen over de winter.” De recente militaire bewegingen zijn volgens de analist kenmerkend voor strijdkrachten die zich voorbereiden op een mogelijke actie.

Een grootschalige inval ligt niet voor de hand. Zo’n militaire operatie kost handenvol geld, veel slachtoffers én internationale economische sancties. De vraag is of Rusland zich dat kan én wil veroorloven.

Irrationeel

Een garantie is het niet. Oorlogen breken wel vaker uit om irrationele redenen. Een eventuele Russische inmenging in Oekraïne kan ook uit vele vormen bestaan. Moskou heeft de nodige ervaring in zogenaamde hybride oorlogsvoering: de gecombineerde inzet van bijvoorbeeld cyberaanvallen, desinformatie, rebellen of ”groene mannetjes”, niet identificeerbare (para)militairen. Of via migranten, zoals aan de grens van Wit-Rusland en Polen.

Ook al zijn de Russische intenties niet duidelijk, inwoners van Oekraïne hebben reden zich zorgen te maken.