Dick Zandee verwacht niet dat er een oorlog komt tussen Rusland en Oekraïne. Zandee is deskundige internationale veiligheid en verbonden aan het Instituut Clingendael. Hij ziet het machtsvertoon van Rusland aan de grens met Oekraïne eerder als „het bekende politieke spel van Moskou om druk uit te oefenen op het vraagstuk Oekraïne.”

Hoe bedoelt u dat?

„Washington verleent steeds meer steun aan Kiev, waardoor in Moskou de vrees ontstaat dat er iets kan gebeuren in de richting van Donetsk en Loegansk, de gebieden die sinds 2015 in handen zijn van de Russische rebellen. De Russische agenda is erbij gediend dat de twee provincies in handen blijven van de opstandelingen. Want daardoor is er geen Oekraïense eenheidsstaat en is verdere aansluiting voor het land bij het Westen moeilijk. Rusland wil handhaving van de status quo, want dat verzekert dat Oekraïne geen lid van de NAVO wordt.”

Zandee voegt hieraan toe dat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky „heel nadrukkelijk aangeeft dat hij zich wil aansluiten bij westerse multilaterale organisaties. Moskou moet daarop reageren, want daarmee gaat Oekraïne een rode lijn over. En als Rusland reageert doet het land dat over het algemeen met militair vertoon. Daarmee geeft president Vladimir Poetin het signaal af: Wij zijn hier, vlakbij en we kunnen elk moment ingrijpen mocht dat nodig zijn.”

Amerikaanse kranten stellen dat een Russische invasie voor de deur staat. Dat zou dan niet kloppen?

„Zelensky is het te doen om Amerikaanse steun. Hij wil nog meer wapens van de VS. Als de Oekraïense militaire inlichtingendienst het alarmerende signaal naar buiten brengt dat er een grote Russische troepenmacht aan de grens staat, gebeurt dat met medeweten van de politieke leiding in Kiev. Er zit dus een politieke agenda achter. Door op de trom te slaan en door te lekken naar de Amerikaanse pers, komen Congresafgevaardigden in het geweer en roepen dat president Joe Biden moet handelen. Het vuur wordt door Oekraïne opgestookt in de hoop meer steun te krijgen. Tegelijk provoceren ze de Russen te reageren. Het is reactie op reactie.”

U verwacht dus geen oorlog?

„Nee, want die brengt voor Moskou te veel risico’s met zich mee. Als de Russen op grote schaal binnenvallen zal het Oekraïense deel van de bevolking in Donetsk en Loegansk in opstand komen. Bovendien is het Oekraïense leger de laatste jaren steeds sterker geworden. Onzeker is voor Moskou wat Amerika zal doen. Oekraïne is dan wel geen NAVO-lidstaat, maar blijft Washington daarom afzijdig?

Meestal zetten Russen bij dergelijke conflicten kleine stapjes. Volgt een reactie, dan doen ze een stapje terug. Reageert er niemand, dan doet Moskou er nog schepje bovenop. Een gigantisch grote stap waarbij de gevolgen niet te overzien zijn, zet Rusland eigenlijk nooit.”

Is Rusland uit op volledige annexatie van Donetsk en Loegansk?

„Die gebieden zijn niet helemaal in het bezit van de pro-Russische rebellen. Een kleine verlegging van de demarcatielijn sluit ik niet uit. De vraag is of dat nu gaat gebeuren. De winter is niet de beste tijd voor een dergelijke operatie.”

Wil Rusland misschien een corridor door Oekraïne naar de Krim creëren?

„Die heeft Rusland niet nodig, want ze hebben een brug aangelegd. Er komt zelfs nog een treinverbinding bij. Een corridor van enkele honderden kilometers is ongelooflijk kwetsbaar.”

Zandee sluit niet uit dat Rusland met het wapengekletter feitelijk vraagt om onderhandelingen over Oekraïne. „Dat is een theorie en die kan kloppen. Moskou ziet dat Washington Kiev van wapens voorziet en vindt dat het tijd wordt dat zij samen rond de tafel gaan zitten. Dat is dan in de optiek van Moskou op gelijk niveau, want Rusland ziet zichzelf eveneens als een supermogendheid.

Poetin probeert dit overleg af te dwingen. In Europa zien we het inzetten van militaire middelen als het laatste wat we willen. Bij de Russen is de inzet van het militaire apparaat standaardonderdeel van hun beleid. Met die militaire middelen geven de Russen dus het signaal richting de VS af dat er met hen moet worden gepraat. Wij denken te westers over de Russen. Zij hebben hun eigen denkwijze.”

Oekraïne wordt het hartland van Rusland genoemd. Spelen die oude rechten nog een rol voor Moskou?

„Het gebied heeft eeuwen binnen de Russische invloedssfeer gelegen. Tegelijk is het zo dat bij de boedelscheiding in 1991 de onafhankelijkheid van Oekraïne door Rusland is erkend. Oekraïne heeft daarbij een groot offer gebracht door afstand te doen van alle nucleaire kernwapens. Die afspraken heeft Rusland met de annexatie van de Krim geschonden. Moskou kan dan met oude verhalen komen, maar dan kan Duitsland Oost-Pruisen opeisen, om maar een voorbeeld te noemen.”