Nalaten en nabestaan in een digitale wereld
Het digitale is meer en meer verweven met ons leven. Eens moeten we scheiden. Wat laten we online na? En hoe worden we op sociale media herinnerd?
Erg tastbaar is het digitale nooit geweest. Onze gegevens bevinden zich inmiddels in de cloud, altijd en overal voorhanden. Agenda, contacten, bankgegevens, e-mailverkeer: allemaal online beschikbaar. We regelen alles met één druk op de knop, in talloze accounts. Van DigiD tot Apple ID. De wachtwoorden houden we zorgvuldig voor onszelf.
Ook voor ons digitale bezit geldt dat we niets mee kunnen nemen in het uur van de dood. Internet en sociale media zijn vertrouwd en alledaags geworden, we wonen erin. Maar er komt een keer een laatste druk op de knop, een laatste swipe, een laatste vraag aan Google, Siri of Alexa. Ook hier is van toepassing: bereid uw huis. Wat kun je zelf doen om je digitale nalatenschap ordelijk te regelen? En welke mogelijkheden hebben nabestaanden?
Apple
Tot dit najaar waren bij Apple de opties beperkt: het technologieconcern verstrekte geen inloggegevens en het Apple ID –gebruikt voor onder meer App Store, FaceTime en iCloud– kon niet aan iemand anders worden nagelaten. Ontving Apple iemands overlijdensakte, dan werden alle gegevens van het account gewist. De gebruiker kon er wel zelf voor kiezen zijn inloggegevens achter te laten, eventueel in een digitale kluis. Apple bood nabestaanden slechts de mogelijkheid iemands abonnementen te beëindigen, bijvoorbeeld van iTunes.
Op het moment van schrijven verandert er bij Apple het nodige. Besturingssysteem iOS 15 is nagelnieuw. Het internetbedrijf kondigde eerder aan dat iOS 15 opties zal bieden voor een digitale nalatenschap (”Digital Legacy”). Is het niet in de eerste versie, dan bij een update. De gebruiker kan vanaf nu een „erfeniscontact” aanwijzen, een vriend of familielid. Deze aangewezen nabestaande krijgt een „toegangssleutel.” Daarmee kan op digital-legacy.apple.com toegang worden gevraagd tot het account en het apparaat van de overledene.
Volgens de eerste berichten op techsites krijgt de contactpersoon toegang tot foto’s, documenten, e-mails en notities, maar niet tot betalingsgegevens. De toegang is slechts voor bepaalde tijd, hoelang precies is nog niet duidelijk. Daarna wordt het account alsnog gewist.
Nabestaanden –familieleden of goede vrienden– kunnen bij Facebook iemands overlijden melden. Een account krijgt dan de herdenkingsstatus. Vanaf dat moment is het een plek waar men herinneringen kan delen. Het account wordt voorzien van de mededeling: ”Ter nagedachtenis van”. Als de privacyinstellingen dat toestaan, kunnen vrienden nog berichten achterlaten. Wat de overleden persoon tijdens zijn of haar leven heeft gedeeld, blijft zichtbaar. Een breder publiek wordt niet meer aan het account herinnerd, ook niet op de verjaardag van de overledene.
Heeft het account de herdenkingsstatus, dan kan er niets meer aan gewijzigd worden. Tenzij de overledene daarvoor bij leven een contactpersoon heeft aangewezen. Die persoon kan het account beheren. Hij of zij kan bijvoorbeeld een in memoriam plaatsen, de profiel- en omslagfoto wijzigen en bepalen wie het account nog kan zien. Facebook raadt gebruikers nadrukkelijk aan zo’n contactpersoon aan te wijzen.
Je kunt zelf besluiten je inloggegevens achter te laten voor nabestaanden, eventueel in een digitaal testament. Facebook zal de gegevens niet verstrekken: het is in strijd met het beleid van het sociale medium dat iemand inlogt op het account van een ander. Als reden hiervoor voert Facebook de privacy aan.
Een andere optie is het laten verwijderen van het account. Een directe nabestaande, een wettige vertegenwoordiger of een executeur kan hiervoor bij Facebook een verzoek indienen. Het vergt een reeks formaliteiten om te bewijzen dat de eigenaar van het account daadwerkelijk is overleden en dat de indiener van het verzoek bevoegd is. Voor het eerste volstaat een overlijdensbericht of rouwkaart. Zijn bevoegdheid moet de indiener aantonen met een volmacht, geboortebewijs, testament of verklaring van erfrecht.
Een verzoek tot verwijderen van een Facebookaccount kan ook al vóór het overlijden worden ingediend, als de eigenaar om medische redenen niet meer in staat is het account te beheren.
Google en YouTube
Google, waar ook YouTube onder valt, biedt gebruikers uitgebreide mogelijkheden om te bepalen wat er na hun dood met hun account moet gebeuren. Dit kan door zogeheten inactiviteitsvoorkeuren kenbaar te maken. Als het account een –door de gebruiker vooraf te bepalen– periode niet gebruikt is, wordt het als inactief aangemerkt. Er kan een vertrouwde contactpersoon worden aangewezen die bij inactiviteit op de hoogte wordt gesteld en (beperkt) toegang krijgt tot iemands Googleaccounts. Daarbij horen bijvoorbeeld ook Blogger, Gmail en advertentienetwerk AdSense.
Familieleden kunnen bij Google melding maken van een overlijden. Heeft iemand zelf geen voorkeuren aangegeven of instructies achtergelaten, dan kan Google het account sluiten in overleg met de nabestaanden of een wettige vertegenwoordiger. Google verstrekt geen inloggegevens en is ook terughoudend met het vrijgeven van informatie afkomstig uit iemands accounts. Elk verzoek wordt volgens het internetbedrijf zorgvuldig gewogen. Het digitale formulier vraagt om een scan van het identiteitsbewijs van de indiener en de overlijdensakte van de overledene.
Voor Instagram geldt in grote lijnen hetzelfde als voor Facebook. Ook hier is er de mogelijkheid van een herdenkingsstatus. Instagram kent echter niet de optie van een bij leven aangewezen contactpersoon. Aan een account met herdenkingsstatus kan niets meer worden gewijzigd. Dit betreft dus ook de foto’s en video’s op het account, de opmerkingen, de privacyinstellingen, de profielfoto, de volgers en de gevolgde accounts.
Bij Instagram kan een verzoek worden ingediend om het account van een overledene te verwijderen. Dit gaat met behulp van een overzichtelijk digitaal formulier, waaraan documenten zoals een overlijdensakte als bewijs kunnen worden toegevoegd. Instagram geeft aan dat het verwerken van het verzoek in coronatijd langer kan duren. Volgens het bedrijf zijn er als gevolg van de pandemie minder mensen beschikbaar om de verzoeken te beoordelen.
LastPass
Meer dan 25 miljoen mensen gebruiken LastPass om hun vele wachtwoorden te bewaren. Vervolgens is nog maar één hoofdwachtwoord nodig om overal te kunnen inloggen. Al sinds 2016 kent LastPass de mogelijkheid dat naasten in noodsituaties toegang krijgen tot de kluis. Het gaat dan om overlijden en wilsonbekwaamheid. De gebruiker moet voor deze ”Emergency Access” bij leven –en bewustzijn– een familielid of vriend als vertrouwenspersoon aanwijzen.
LastPass roept gebruikers op werk te maken van hun digitale testament. „Besef dat u uw dierbaren hiermee veel stress en onbekende moeilijkheden kunt besparen.”
De zakelijke netwerksite LinkedIn heeft herdenkingsaccounts, die de herinnering aan een overledene levend houden. Iedereen kan melding maken van het overlijden van een LinkedIn-lid. Alleen wie gemachtigd is, kan een aanvraag doen voor herdenken of sluiten van het account. Hiervoor zijn juridische documenten nodig die aantonen dat er gehandeld mag worden namens de gestorvene. Het benodigde digitale formulier is te vinden op de website van LinkedIn. Verwerking van de aanvraag kan tot drie weken duren.
Microsoft
Voor Outlook, OneDrive en andere diensten van Microsoft geldt dat de accounts automatisch gesloten worden na twee jaar inactiviteit. Nabestaanden hoeven daarom geen contact op te nemen met het softwareconcern. Vanwege privacy wil ook Microsoft geen informatie „over welk account dan ook” verstrekken. Wel geeft het bedrijf aan: „Indien u de accountreferenties kent, kunt u het account zelf sluiten.” Wie het wachtwoord heeft, mag dus inloggen om het account stop te zetten.
Pas na zestig dagen wordt een account definitief verwijderd. Microsoft bewaart in die periode de bijbehorende gegevens nog „zodat u niets kwijtraakt, mocht u van gedachten veranderen.”
Wie geen inloggegevens heeft, kan wel abonnementen op Microsoft stopzetten. Daarvoor volstaat het beëindigen van de bankrekening of creditcard van de overledene, het intrekken van autorisatie of het informeren van de bank. Outlook en OneDrive worden na een jaar geblokkeerd. Daarna verdwijnen alle e-mailberichten en bestanden.
Verzoeken om toegang tot de persoonlijke accounts van een overledene vergen een formele dagvaarding of vonnis, per post toegezonden aan Microsoft Ireland Operations Ltd. in Dublin.
TikTok
Het relatief nieuwe sociale medium TikTok lijkt niet erg stil te staan bij de dood. Meer dan de helft van de gebruikers is jonger dan 34 jaar. Anders dan Facebook en Instagram kent TikTok niet zoiets als een herdenkingsaccount. Er zijn alleen algemene instructies voor het verwijderen van je eigen account. Dit zal nog tijdens het leven moeten gebeuren, of de gebruiker moet zijn inloggegevens van TikTok achterlaten voor zijn nabestaanden.
Het is bij Twitter niet mogelijk zelf aan te geven wat er na het heengaan met je digitale erfenis moet gebeuren. Accounts die permanent inactief zijn, worden door Twitter „mogelijk” op zeker moment verwijderd. Er moet dan minstens sprake zijn van zes maanden inactiviteit. Gemachtigde nabestaanden kunnen bij Twitter een verzoek indienen om het account van een overleden gebruiker te sluiten.
De slotsom kan zijn dat we bij het levenseinde niet alleen onze stoffelijke bezittingen achterlaten, maar ook moeten onthechten van al het digitale en virtuele dat ons omringt en waar we danig in kunnen opgaan. Nabestaanden wacht geen stapel paperassen, maar wel het digitale equivalent daarvan. De ballast van het leven. Lucht en leegte. Maar ook: de gekoesterde foto of waardevolle mailwisseling die aan de vergetelheid moet worden ontrukt. Zodat de herinnering niet verloren gaat.
