De commissie heeft Polen en Hongarije vrijdag een reeks vragen gestuurd over onderdelen van de rechtsstaat waar zij zich zorgen over maakt. Polen moet vermoedelijk uitleggen of Poolse rechters nog wel onafhankelijk hun werk kunnen doen en of het land het gezag van de Europese rechter nog wel respecteert. Hongarije kan op vragen rekenen over het gevaar van corruptie, belangenverstrengeling en misstanden met aanbestedingen.

Met de antwoorden kan de commissie beoordelen of EU-subsidies voor Polen en Hongarije het gevaar lopen verkeerd terecht te komen. Dat geldt ook voor de tientallen miljarden uit het coronaherstelfonds waarop de twee lidstaten aanspraak maken. De commissie heeft hun al in het voorjaar ingediende herstelplannen nog altijd niet goedgekeurd.

De twee landen liggen al geruime tijd onder vuur van het dagelijks EU-bestuur, dat talloze rechtszaken bij het Europees Hof van Justitie heeft aangespannen en tot nu toe steeds heeft gewonnen. Maar de Poolse regering heeft de order van het hof om een tuchtcollege voor rechters te ontmantelen bijvoorbeeld nog steeds niet opgevolgd. Volgens Warschau staan de uitspraken van het in Luxemburg gevestigde hof niet altijd boven het nationale, Poolse recht.

Vorig jaar kwamen de EU-leiders overeen voortaan het recht op EU-subsidies te koppelen aan een rechtsstaattoets, met Nederland als een van de voortrekkers van zo’n mechanisme. Polen en Hongarije stemden in op voorwaarde dat het EU-hof zich erover zou uitspreken. Het mechanisme werd wel al van kracht op 1 januari. Tot dusver wachtte de commissie op een uitspraak, die begin volgend jaar wordt verwacht, voor ze stappen zou zetten maar nu is ze toch in actie gekomen. Het Europees Parlement heeft recent de druk opgevoerd door eveneens naar de Europese rechter te gaan omdat de commissie volgens het parlement haar taak als hoedster van het EU-verdrag niet uitvoert.

Warschau en Boedapest krijgen twee maanden de tijd voor een antwoord.