We denken altijd. Ons hoofd is het ene moment rustiger dan het andere moment, maar onze gedachten gaan altijd door. Dat is prettig als het leuke gedachten zijn. We dromen van onze aanstaande bruiloft of we denken met plezier aan onze vrienden. Maar we zouden onze gedachten maar wat graag stil willen zetten als het over de spreekbeurt gaat waartegen we opzien, of als we voortdurend denken aan iemand die we missen.

Gedachten en gevoelens lopen door elkaar. We denken met een gevoel van schuld of schaamte aan een fout die we gemaakt hebben en blijven daarover piekeren. Of we denken boos over wat een ander ons heeft aangedaan en kunnen dat maar niet kwijtraken. Of we denken angstig aan het rijexamen dat eraan komt. Het stemmetje in ons hoofd is dikwijls onze innerlijke criticus. Of onze slavendrijver („Jij moet dit, jij moet dat!”). Of een boze juf of ouder („Heb je dat nou alweer verknoeid!”). Hoe kunnen we die stem dan zachter laten klinken of tot zwijgen brengen? En kunnen we ook andere stemmen in ons hoofd laten klinken?

Ethan Kross heeft hiernaar onderzoek gedaan. Hij is hoogleraar psychologie in Michigan en expert op het gebied van ons bewustzijn. In ”Het stemmetje in je hoofd” biedt hij geen eigen therapie, bijvoorbeeld voor het omgaan met depressieve gedachten. Nee, hij doet onderzoek naar hoe het werkt in ons hoofd. Hoe kunnen bepaalde stemmen sterk worden en wat zijn de middelen die mensen kunnen gebruiken om er goed mee om te gaan? Wat is daarvan het effect op ons denken? Kross toont aan dat sommige van onze (re)acties daadwerkelijk iets veranderen in ons brein en dan daarmee ook in ons denken.

Paniek

Kross bouwt zijn verhaal helder op, ook met behulp van allerlei voorbeelden. Een bekwame honkballer raakt in paniek als hij de bal moet slaan en slaat dus niet goed. Dat herhaalt zich in andere wedstrijden en uiteindelijk stopt zijn carrière. Waar komt die paniek vandaan? Hoe had hij anders kunnen denken, zodat hij niet vanwege de zenuwen had gefaald? Uiteindelijk komt Kross tot een rijtje technieken die je kunt inzetten om je gedachten in goede banen te leiden. Hij noemt technieken die je in je eentje kunt gebruiken (spreek vanuit het buitenstaanderperspectief met jezelf, schrijf je gedachten op, voer een ritueel uit), technieken waarmee je anderen kunt helpen als ze last hebben van een innerlijke negatieve stem (geef niet alleen emotionele maar ook cognitieve ondersteuning), technieken waarmee anderen ons kunnen helpen (lichamelijk contact) en technieken die te maken hebben met onze omgeving (ga wandelen in de natuur). Hij noemt nog veel meer mogelijkheden. Het klinkt allemaal niet zo spectaculair, maar de onderbouwing vanuit wetenschappelijk onderzoek is interessant.

Voor wie is het boek aan te raden? Voor psychotherapeuten. Kross reikt concrete technieken aan waarmee mensen die in hun hoofd vastlopen te helpen zijn. Dat is een aanvulling op bestaande (cognitieve) therapieën. Het boek gaat dieper dan de zelfhulpboeken over piekeren.

Ikzelf vind het een interessant boek omdat het mij confronteert met het christelijk geloof. De auteur verwijst er maar sporadisch naar. Maar ik denk: Man, waarom doe je nou zo moeilijk met je wetenschappelijk onderzoek? Weet je niet dat vrijwel alles wat je zegt over het in goede banen leiden van onze gedachten te vinden is in het christelijk geloof? Ik spits het nog een beetje verder toe: een lévend geloof in Jezus Christus biedt het beste als het gaat om de balans in ons hoofd. Ik kan een groot deel van de technieken die Kross aanreikt zo verbinden met een psychisch gezond geloofsleven.

Kross zal de eerste zijn om dat te erkennen en vervolgens tegen mij zeggen: „Daar mag je voor kiezen. Maar weet jij wel dat het bij een gelovige moslim precies zo werkt en dat een seculier mens op zíjn manier rust kan creëren in zijn hoofd?” En dan heb ik een probleem. Is ons geloof wel meer dan een psychische truc van ons brein om onze angstige, onzekere, schaamtevolle, verdrietige of anders negatieve gedachten in goede banen te leiden? Ja, belijd ik, Gods werkelijkheid overstijgt onze psyche. Mensen die niet geloven zullen dit standpunt helaas niet delen.

Christelijk geloof

Nog iets anders: als Kross gelijk heeft dat er goede technieken zijn om je hoofd (en hart!) tot rust te brengen en juist tot creatieve inzichten te komen en ik gelijk heb dat het christelijk geloof daar mooie instrumenten voor aanbiedt, waarom maken ook christelijke therapeuten daar dan zo weinig gebruik van? Psychotechnisch gezien zou Kross daar ook geen bezwaar tegen kunnen hebben. Als je bijvoorbeeld een cliënt wilt leren vanuit een buitenperspectief naar zichzelf te kijken, wat is er dan op tegen om als therapeut een christelijke cliënt te leren vanuit het perspectief van God naar zijn leven te kijken? Dat kan hem helpen om zijn gedachten te ordenen. Over het effect van christelijke rituelen zijn zelfs boeken geschreven. Mijn ervaring is dat ook christelijke therapeuten het geloof meestal weghouden van hun doorgaans humanistische therapieën. Bijvoorbeeld bidden met hun cliënten (het toepassen van een ritueel) vermijden ze liever. Hun vrees om geloof en therapie te vermengen is dus nergens voor nodig.

Volgens mij kan het boek uitgangspunt zijn voor een boeiende bijeenkomst van psychotherapeuten en therapeutisch geïnteresseerde pastores.

Boekgegevens

Het stemmetje in je hoofd, waarom het belangrijk is en hoe we het kunnen gebruiken, Ethan Kross; uitg. Prometheus; 263 blz.; € 21,99