Afghanistan veroveren is nog iets anders dan Afghanistan besturen
De taliban staan voor een enorme uitdaging. Een berooid Afghanistan opbouwen. De vraag is: Als radicaal moslimextremistische groep of als gematigde islamitische regering?
De taliban vieren in Kabul een klinkende overwinning. De islamitische terreurgroep slaagt erin de Amerikanen met hun staart tussen de benen het land uit te jagen.
De feestvreugde is echter van korte duur. De uitdagingen voor de nieuwe machthebbers zijn enorm. Afghanistan is verarmd, verwaarloosd en verwoest. Onder aanzienlijke delen van de bevolking heerst grote angst voor het nieuwe bewind.
De taliban zijn niet, zoals sommige westerlingen weleens suggereren, een stel hersenloze krijgers van het platteland in wapperende pyjama’s. De moslimextremisten hebben geleerd in westerse termen te denken en te handelen. De taliban beschikken in Qatar over een eigen diplomatieke vertegenwoordiging, vanwaaruit onderhandelingen –op hoog niveau– met bijvoorbeeld aartsvijand Amerika plaatsvinden.
Publieke opinie
De moslimfundamentalisten onderkennen daarbij de noodzaak de publieke opinie te beïnvloeden. In het Midden-Oosten, maar ook ver daarbuiten. De pr-afdeling van de beweging maakt overuren.
De taliban zijn daarom gevaarlijker dan ooit, zeggen critici. De fundamentalisten hebben immers de toegang tot de media en weten deze in te zetten voor eigen propagandadoeleinden.
De eerste signalen spreken een andere taal. Talibanleden voeren klopjachten uit op Afghanen die met de ‘vijand’ hebben geheuld. Over het lot van ‘verraders’ maakt niemand zich veel illusies.
Vrouwen raken hun posities kwijt. Liet een vooraanstaande talibanleider zich recent bij mediabedrijf Tolo nog op tv interviewen door een vrouw, direct daarop zijn alle vrouwelijke verslaggevers op straat gezet. Muziek is weer taboe bij uitzendingen. Ook bij universiteiten zijn vrouwelijke studenten naar huis gestuurd.
Verder werd afgelopen week een tv-presentator in Kandahar, met zwaarbewapende talibanstrijders in zijn nek, gedwongen te zeggen dat de Afghanen weinig hebben te vrezen van de nieuwe machthebbers. Boodschap en beeld sloten echter niet bepaald op elkaar aan.
Hoe de taliban omgaan met etnische minderheden, blijkt uit een recent rapport van Amnesty International over een bloedbad onder de Hazara’s, een shitische minderheid in de provincie Ghazni. „Zes van de mannen werden doodgeschoten en drie werden doodgemarteld, waaronder een man die werd gewurgd met zijn eigen sjaal en zijn armspieren werden afgesneden.”
Vrouwvriendelijk
Erg vredelievend en vrouwvriendelijk zijn de taliban vooralsnog niet. De fundamentalistische groepering, bestaande uit verschillende stammen en clans, kent een militaire en een politieke tak. De laatste treedt nu vooral op de voorgrond.
Politiek leider Mullah Abdul Ghani Baradar is na twintig jaar ballingschap teruggekeerd uit Qatar naar Afghanistan. Baradar, die als gematigd te boek staat, voerde jarenlang onderhandelingen met het Westen. In de wandelgangen wordt hij zelfs genoemd als de nieuwe Afghaanse president.
Een deel van de nieuwe machthebbers onderkent de noodzaak op pragmatische wijze het land te besturen. De financieel-economische uitdagingen zijn immers immens.
Instorten
De economie staat op instorten. Het IMF voorspelt een export van minder dan 1,6 miljard dollar, terwijl Afghanistan dit jaar een import van 7,4 miljard dollar nodig heeft. Handelscontacten met het buitenland zakken in, westerse hulp valt weg. Volgens de Wereldbank bestaat 42,9 procent van het bruto binnenlands product (BBP) van 19,8 miljard dollar uit buitenlandse steun.
De VS hebben 9,5 miljard dollar aan reserves van de Centrale Bank van Afghanistan in Amerika bevroren. Het Internationale Monetaire Fonds (IMF) blokkeert een lening van 400 miljoen dollar.
Het maatschappelijk leven raakt steeds verder ontwricht. Ambtenaren, leerkrachten en artsen wachten op hun salaris. Boeren verwachten dit jaar door droogte een 20 procent lagere oogst.
Een op de drie Afghanen krijgt te maken met voedselonzekerheid. De voedselprijzen zijn sinds de overname van de taliban met 35 procent gestegen, de prijs van bakolie en gas met 50 procent.
„Meer dan de helft van de Afghaanse bevolking –18 miljoen mensen– is afhankelijk van humanitaire hulp om te overleven”, zegt het VN-Wereldvoedselprogramma.
De banken verstrekken burgers nog maar mondjesmaat contanten, om een run op financiële instellingen te voorkomen. Desondanks vormen zich voor bankkantoren lange rijen wachtenden.
Pragmatisme
Een land veroveren is daarom nog iets anders dan een land besturen. Niet zonder reden knopen de taliban daarom vriendschappelijke gesprekken aan met de voormalige presidenten Hamid Karzai en Abdullah Abdullah. Vooral om hun nieuwe pragmatisme te onderstrepen, maar tegelijkertijd maken de taliban graag gebruik van hun bestuurlijke ervaring. Veel kennis over onderhoud van wegen, stroomvoorziening en waterbeheer heeft de groep niet. Niet voor niets is Turkije en Qatar bijvoorbeeld gevraagd het beheer over Kabul Airport over te nemen.
Daarbij slaan de taliban de laatste dagen een wat vrouwvriendelijke toon aan. Het werkverbod voor vrouwen dat voorheen gold onder het bewind van de taliban is opgeheven. Vrouwen, met name in de zorg, mogen op hun werk verschijnen. De nieuwe leiders vragen verder iedere burger dringend het land niet te verlaten, maar gewoon aan het werk te gaan. Talibanstrijders krijgen het verzoek tijdelijk de afrekening met de vijand te staken.
Daarmee tonen de taliban een gematigder gezicht. Deze nieuwe aanpak brengt echter grote risico’s met zich mee. De hardliners zijn bepaald niet gecharmeerd van veel vriendelijkheid richting vrouwen of mededogen richting tegenstanders.
Hete adem
Tegelijkertijd voelen de taliban de hete adem in de nek van de terreurgroep IS-K, de Afghaanse tak van Islamitische Staat. Deze nog radicalere terreurbeweging beschouwt de taliban als te gematigd en afvallig. Doet de taliban te veel water in de islamitische wijn dan speelt dat IS-K in de kaart.
De taliban moeten noodgedwongen een weg zoeken tussen pragmatisme en idealisme, tussen leer en leven. De vraag is of er met de laatste beleidswijzigingen sprake is van een cosmetische dan wel een principiële koerswijziging.
