Na het klimaatrapport: het is tijd om stappen te zetten
Eigenlijk heeft Nederland af en toe een watersnood nodig. Om zich te realiseren hoe kwetsbaar ons land is. En welke ingrijpende gevolgen de klimaatverandering kan gaan hebben.
Dat besef is er onvoldoende, wil prof. dr. Maarten G. Kleinhans van de Universiteit Utrecht met zijn uitspraak –„ontleend aan de dijkgraven van vroeger”– maar zeggen. „We hebben een historie van vechten tegen water, en we zijn er trots op. Maar we zijn daardoor wel wat arrogant geworden. De rest van de wereld ziet Nederland –grotendeels onder de zeespiegel– als een supergevaarlijk land, superkwetsbaar bij de opwarming van de aarde zoals die ook uit het nieuwste klimaatrapport weer blijkt.”
Kleinhans is er veel mee bezig, als hoogleraar fysische geografie, ofwel professor water en zand, zoals hij zich noemt. In de faculteit geowetenschappen bestudeert hij rivieren, delta’s en kustgebieden. Hij houdt zich bezig met zand, slib en begroeiing. En met het wegspoelen daarvan.
En dus meldt zijn automatische mailbeantwoorder weliswaar dat hij behalve voor studenten die bij hem afstuderen niet echt bereikbaar is omdat hij „aan het uitproberen is wat dit ding genaamd ”vakantie” betekent”, maar reageert hij prompt daarna zelf op de e-mail. Want de zomer van 2021 is er een van bosbranden her en der op de wereld, overstromingen veel dichterbij en een klimaatrapport dat de hele wereld omvat, en de hoogleraar is druk met het desgevraagd duiden van de ontwikkelingen.
Kabinetsformatie
Die moeten vooral niet worden onderschat; de gevolgen van de klimaatverandering zijn ernstiger dan menigeen denkt, beklemtoont Kleinhans. „En daar moeten we nu wat aan doen, het is nu echt aan ons om stappen te zetten.”
Die oproep klinkt wat hem betreft door tot aan de formatietafel van het nieuwe kabinet. „De regeringen onder Rutte hebben er onvoldoende aan gedaan. Als het gaat om klimaatinspanningen bungelt Nederland in Europa onderaan het lijstje. Ergens ter hoogte van de bananenrepublieken.”
Het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen is urgent. „Laten we om te beginnen de Green Deal eens uitvoeren. Die overeenkomst in Europa is al een compromis tussen wat er moet en wat haalbaar is. Het is dus nog maar een begin.
Ik begrijp wel dat er zorgen zijn over het betalen van de aanpassingen vanwege de klimaatverandering. Daar moet het aan de formatietafel dus ook over gaan.”
Eb en vloed
Utrecht, waar Kleinhans woont en werkt, ligt ergens halfweg Nederland, vanaf de Noordzee bezien. Recht naar het zuiden, tussen Nieuwegein en Vianen, stijgt de Lek elk etmaal een meter, en bij eb zakt de rivier dezelfde afstand. „De zee tilt de rivier gewoon op. Zover landinwaarts reikt die invloed dus. De invloed van zeespiegelstijging zal echt niet alleen bij de Noordzeekust merkbaar zijn.”
Vanaf de andere kant gutst het water van Rijn en Maas het land binnen. Nederland beijverde zich de afgelopen jaren voor het project Ruimte voor de Rivier. „Zeer succesvol; dat heeft de afgelopen maand veel brokken voorkomen”, zegt Kleinhans. Het had na de hevige regenval allemaal nog veel erger kunnen zijn. „Maar zóveel ruimte hebben we de rivieren nu ook weer niet gegeven. Bijna nergens zijn dijken verlegd, nergens zijn noodoverlopen aangebracht zodat eventueel polders onder water komen te staan waardoor andere droogblijven. Wellicht is er dus meer nodig.”
Er moet nu volgens de Utrechtse hoogleraar vooral aan gewerkt worden dat er na hevige regenval niet meer zoveel water tegelijk naar Nederland komt. „Dat betekent dat we meer met Duitsland en België moeten samenwerken. Die willen het overtollige water zo gauw mogelijk kwijt, maar ze zouden het juist langer moeten vasthouden. We hebben het veen, dat water als een spons vasthield, weggegraven en de hellingen gladgestreken. Het gevolg is dat het water naar beneden stort en de rivier veel te vol wordt. Dat moet gedeeltelijk ongedaan worden gemaakt. Houd het water vast in beekjes en zijrivieren, laat de natuur terugkeren op de hellingen en koppel de dakgoten van de riolering af.”
Scepsis
Klimaatsceptici ontmoeten bij Kleinhans geen begrip. „Ze lopen met een mobieltje rond en maken gebruik van de gezondheidszorg. Dat deel van de wetenschap aanvaarden ze. Een ander deel, de klimaatwetenschap, wijzen ze af. Het is volstrekt irrationeel. Een van de eerste dingen die ik met eerstejaarsstudenten oefen, is het herkennen en weerspreken van drogredenen.”
De ingrijpende gevolgen van de steeds snellere veranderingen in het klimaat worden soms zelfs ontkend als ze er al zijn. Terwijl de Limburgers vorige maand hun huizen in hoog tempo zagen onderlopen, hield Willem Engel van Viruswaarheid een persconferentie om mee te delen dat er geen wateroverlast was. „Een hoax”, noemde Engel de berichten. Opeens een watersnood in een deel van Nederland dat boven de zeespiegel ligt, „daar hebben wij onze vraagtekens bij.” Het is dat Kleinhans er niet over ging, anders had hij voor „die mafketel” een „taakstraf wegens smaad” in petto gehad: de Limburgers helpen hun huis schoon te maken.
