„Het is niet dat ik het leuk vind om dieren dood te maken, maar als je het goed doet, hoef je er uiteindelijk minder te doden.” Henny Borst, medewerkster van de Vakgroep Exotenbestrijding van het Wetterskip Fryslân, stuurt haar vlet dicht langs de oever van het riviertje De Lauwers in de buurt van het Friese Gerkesklooster. Ze speurt naar signalen die wijzen op de aanwezigheid van muskusratten.

De muskus- of bisamrat eet graag de zachte toppen van rietstengels, de binnenkant van de stelen van lisdodden en de knoppen van gele plomp. Ze brengen die naar hun jongen of eten ze op een rustig plekje. Het verlies van een paar van die toppen verraadt hun aanwezigheid. Maar niet elke spriet is het werk van de muskusrat. „Kijk, deze is recht afgebeten, dat heeft een vogel gedaan. Muskusratten hebben een overbeet en daardoor is het snijvlak altijd schuin.”

Verantwoordelijkheid

De dieren die oorspronkelijk uit de Noord-Amerika komen, zijn ooit in Oost-Europa uitgezet ten behoeve van de bontindustrie en hebben zich sinds de Tweede Wereldoorlog enorm verspreid.

In jaren zestig en zeventig namen de aantallen in Nederland onrustbarend toe, het zou tot de jaren negentig duren voor de bestrijding goed op gang kwam. Enkele jaren werden er meer dan 400.000 gevangen. „In 2011 ging de verantwoordelijkheid voor de bestrijding naar de waterschappen. Tot die tijd was dat een zaak van de provincies en was de samenwerking minder goed dan nu”, verklaart Dolf Moerkens van de Unie van Waterschappen.

Met een gezamenlijk plan boekten de 21 waterschappen wel resultaat. De vangsten dalen gestaag, een indicatie dat ook de absolute aantallen dalen. Afgelopen jaar vingen de circa 400 muskusrattenvangers, onder wie zes vrouwen, er minder dan 48.000.

Na het aanvankelijk succes meende men dat het met de tijdverslindende bestrijding wel een tandje minder kon. Onmiddellijk stegen de aantallen weer. „Muskusratten krijgen drie of vier keer per jaar zes tot acht jongen, maar het kunnen er ook veertien zijn”, vertelt Borst. „Die zijn binnen een half jaar volwassen en kunnen zich dan ook al voortplanten.”

App

Rattenvangers registreren elke vangst in een app en kunnen in het hele land zien wat de stand van zaken is.

Oranje vlaggetjes markeren de klemmen. „Je moet ze voor de ingang van hun hol plaatsen, altijd onder het wateroppervlak.” In een oever met boomwortels helpt gaas om de dieren naar klem of vangkooi te loodsen. Zogenoemde levend vangende kooien herkennen muskus- en beverratten, een andere exoot die bestreden wordt, en laten andere dieren ongemoeid.

Stempels

De boot zwenkt een boerensloot in. Eenden en waterhoentjes laten kronkelige sporen na in het kroos. „Muskusratten trekken rechte banen.”

Ook zoekt Borst naar de keutels waarmee ze hun territorium markeren. Verderop zijn de meeste ratten al weggevangen. Voor de zekerheid zijn op favoriete plaatsen grote pvc-buizen geplaatst met daarin een vangkooi. Een muskusrat die een plekje zoekt voor een hol, komt er via een trechter in terecht en kan er niet uit.

Borst schiet haar waadpak en lange handschoenen aan en stapt in het water. In de vangkooi zit onder het wateroppervlak een plafond van gaas waardoor een beest dat erin zit, snel verdrinkt. Verderop treft ze het eerste kadaver aan van deze ronde. Het is al aardig in ontbinding. „Bij deze warmte gaat dat snel.” Dit jaar heeft ze pas twintig ratten gevangen, wat betekent dat de populatie aardig onder controle is.

DNA

Om muskusratten op te sporen wordt geëxperimenteerd met environmental-DNA. Daarbij wordt om de vijftig meter een watermonster genomen waarmee kan worden vastgesteld of er muskusratten zijn geweest.

De waterschappen willen de muskusrat binnen vijftien jaar, terugdringen tot de landsgrenzen en herkolonisatie vanuit Duitsland voorkomen. „In de hooggelegen gebieden daar hebben ze eigenlijk alleen vraatschade”, verklaart Moerkens. Alleen in de lager gelegen gedeelten tussen Groningen en de grens met Denemarken, leveren ze problemen op die vergelijkbaar zijn met die in Nederland.

Schuw

De muskusrat komt uit Noord-Amerika en heeft zich verspreid over grote delen van Europa, Azië en Zuid-Amerika. De dieren zijn schuw en ’s nachts actief, leven van planten(wortels) maar eten ook vis, kreeft en mosselen. In het voorjaar zoeken ze een partner, in het najaar zoeken de jongen een eigen territorium.