Dolly ziet het levenslicht 25 jaar geleden, op 5 juli 1996. Een vader heeft ze niet. Terwijl andere schapen ontstaan bij de versmelting van een eicel met een spermacel, is Dolly gemaakt uit een cel van het uierweefsel van een volwassen ooi.

Een moeder heeft ze eigenlijk ook niet, hoewel er vier moederschapen bij betrokken zijn. Hoe dat zit? Dat is een ingewikkeld verhaal. Zoals elk lammetje begint Dolly met een eicel. De eicel is afkomstig uit een zogeheten Schotse Blackface-ooi. Twee wetenschappers, Ian Wilmut en Bill Ritchie van het Roslin Institute in het Schotse Edinburgh, verwijderen de celkern met daarin het erfelijk materiaal uit de eicel.

In de eicel plaatsen ze vervolgens het DNA uit uierweefsel van een zes jaar oude Finn-Dorset-ooi. Na 277 pogingen hebben ze succes. Dolly heeft dus al haar DNA van een Finn-Dorset-ooi gekregen en niets meer van de Schotse Blackface-ooi die de eicel leverde.

Daarna plaatsen de wetenschappers de bewerkte eicel in een eileider van een derde schaap, een Schotse Blackface-ooi. Na zes dagen verhuist het embryo naar de tweede ‘draagmoeder’, eveneens een Schotse Blackface-ooi. Dolly is feitelijk een levende kopie van een Finn-Dorset-ooi. Die ooi is eigenlijk voor de tweede keer geboren.

Wanneer Dolly zes jaar oud is, krijgt ze longkanker en daarbij constateren dierenartsen vroegtijdige aderverkalking. Ze laten haar daarom inslapen op 14 februari 2003.

Verouderen

Aanvankelijk veronderstellen wetenschappers dat Dolly sneller verouderde doordat ze DNA van een bestaand schaap meedroeg. Met name de kloontechniek zou daarvoor verantwoordelijk zijn. „Analyse van Dolly’s DNA suggereerde dat haar cellen biologisch ouder waren dan haar chronologische leeftijd. Het is alsof de cellen nog steeds ‘dachten’ dat ze deel uitmaakten van het oorspronkelijke, oudere schaap waarvan ze gekloond was”, verklaart Kevin Sinclair, hoogleraar ontwikkelingsbiologie van de University of Nottingham, op de website van The Conversation. Maar Harry Griffin, assistent-directeur van het Roslin Institute in Edinburgh, maakt in 2017 bekend dat „er geen tekenen waren te zien van vroegtijdige veroudering.”

Dertien andere klonen van schapen laten deze problemen niet zien. Een van die klonen heeft wat last gekregen van stijve gewrichten op de leeftijd van negen jaar. Ook Dolly’s eigen vier lammetjes lieten geen afwijkingen zien.

Verschillende bedrijven bieden kloondiensten aan voor huisdieren of vee. Het is mogelijk om een kloon te maken van een hond, toonde omroep BNN aan in 2016. In De Haag loopt hond Pipo (de kloon) rond, genetisch een exacte kopie van hond Joep die was doodgegaan. De Zuid-Koreaanse Koreaanse kloonkliniek Sooam Biotech plaatste een celkern met erfelijk materiaal van Joep over in een lege eicel waaruit de kern was verwijderd. De hele operatie kostte BNN 50.000 euro.

Mammoet

Sommige wetenschappers hopen met klonen ook uitgestorven diersoorten weer tot leven te kunnen wekken. Zoals de mammoet. Genetisch lijkt de mammoet voor 99,95 procent op de Aziatische olifant. Die zou dus een eicel kunnen leveren. Tot op heden is echter geen levensvatbaar mammoetweefsel of een intact genoom gevonden om het klonen van de oerdieren mogelijk te maken.

De trein van de wetenschap dendert echter door. Na kloonschaap Dolly in 1996 volgt in 2003 de ontrafeling van het menselijke genoom. In 2014 komt daar de Crispr/Cas9-techniek bij om genen in het DNA met grote nauwkeurigheid te vervangen, uit te schakelen of toe te voegen.

Wetenschappers van Harvard University (VS) zijn vanaf 2015 bezig om met deze techniek mammoet-DNA in te bouwen in olifanten-DNA. Het Woolly Mammoth Revival-team moet in totaal 1,4 miljoen genen vervangen. Dat gaat nog jaren duren.

Mensen klonen

Het ultieme streven van sommige wetenschappers is om al die technieken toe te gaan passen op mensen. In theorie zou het klonen van mensen twee doelen kunnen hebben. Een daarvan is therapeutisch klonen. Daarbij worden menselijke cellen gekloond om daaruit een orgaan te kweken voor transplantatie of het testen van medicijnen. Een toepassing hiervan is de stamceltherapie.

Een ander doel kan reproductief klonen zijn. Daarbij wordt een menselijk individu in zijn geheel gekopieerd. Miljonairs dromen van onsterfelijkheid via hun klonen; ouders zouden hun jong overleden kind weer ‘tot leven kunnen wekken’ via een kloon.

In 1963 oppert de Britse geneticus J. B. S. Haldane (1892-1964) al mensen te kweken. „Misschien is de eerste stap de productie van een kloon uit een enkele bevruchte eicel, zoals in Brave New World”, de sciencefictionroman van de Engelse auteur Aldous Huxley uit 1931. Haldane wil daarvoor mensen gebruiken die „hebben uitgeblonken” in hun prestaties.

Ethisch gezien gaat dit ook seculiere wetenschappers veel te ver. De Amerikaanse bio-ethicus Leon Kass schrijft in zijn boek ”The Ethics of Human Cloning” (1998): „Een samenleving die klonen tolereert, zet voortplanting om in fabricage en behandelt kinderen als projecten van onze wil.” Ook benadrukt Kass dat de klonen „mensen zijn op wie we onze eugenetische of speelse fantasieën uitvoeren.”

Tot op heden is het reproductief klonen van mensen in de meeste landen streng verboden. Sommige ideologisch gedreven groeperingen trekken zich daarvan niets aan (zie ”Eve, de eerste menselijke kloon”).

Makaak

De ontwikkelingen staan niet stil. In januari 2018 melden de Chinese wetenschappers Qiang Sun en Zhen Liu de geboorte van de eerste twee klonen van makaken. Ze zien deze gekloonde aapjes als een eerste stap op weg naar het klonen van mensen.

Ook voor die stap deinzen wetenschappers niet terug. Met de bekendmaking van de geboorte van Dolly maken verschillende wetenschappers bekend dat ze een mens gaan klonen. Een van die onderzoekers is de Amerikaanse ondernemer Richard Seed. Maar zijn poging lijkt te zijn gestrand. Twee Italiaanse gynacologen, Severino Antinori en Panayiotis Zavos, kondigen in 1998 aan de eerste menselijke kloon te creëren. Ook deze poging loopt op niets uit.

Tussen 2008 en 2013 zijn in de VS wel menselijke klonen gemaakt voor wetenschappelijke en therapeutische doeleinden met dezelfde somatische celkernoverdrachttechniek die Dolly heeft voortgebracht. Voor elke levensvatbare kloon zijn er tientallen andere opgeofferd.

Kunstbaarmoeder

Om een embryo te maken, hebben genetici niet eens eicellen en spermacellen meer nodig. Een enkele huid- of bloedcel is al voldoende om een zogeheten pluripotente stamcel te maken. Hiervan kan in theorie een kloon van iemand worden gemaakt. Met Crispr/Cas kunnen wetenschappers bovendien onvolkomenheden en erfelijke ziekten in het DNA repareren.

Naar verwachting zal de eerste baby in 2024 uit een kunstbaarmoeder worden geboren. Momenteel beschouwen wetenschappers de kunstbaarmoeder nog niet als een volwaardige vervanging van de draagmoeder. Guid Oei, hoogleraar perinatologie van de TU Eindhoven, noemt het in Het Parool „complete sciencefiction.” „Daar komen niet alleen heel veel technische, maar ook ethische vragen bij om de hoek kijken: wil de maatschappij zulke technische baby’s?”

Maar met een combinatie van reageerbuisbevruchting, kloontechniek, de techniek om stamcellen te maken, Crispr/Cas en het gebruik van kunstbaarmoeders ligt straks wel alle technologie op de plank die nodig is om aan de lopende band supermensen te kunnen maken. Daarmee zou het scenario uit Brave New World (1931) alsnog realiteit kunnen worden. Het is aan de wetgever om te bepalen of hij dat wil of niet.