Sinds het begin van zijn koningschap presenteert Willem-Alexander zich als een verbinder. Daarmee heeft hij de invulling van zijn ambt, in vergelijking met zijn moeder, gemoderniseerd: het koningshuis als bindmiddel in een veelkleurige samenleving. De kwestie van de Gouden Koets is een ultieme proef voor verbindend koningschap, juist omdat de veelkleurigheid hier in het geding is.

Het meest prestigieuze vervoermiddel van de koning is in opspraak geraakt door het zijpaneel ”Hulde der Koloniën”: een afbeelding van de Nederlandse maagd, omringd door Indische hoogwaardigheidsbekleders en mensen die hun dankbaarheid tonen voor het brengen van beschaving en ontwikkeling door de Nederlanders.

Al eerder was de afbeelding punt van discussie. Zo benoemde de NOS de Gouden Koets in 2015 tot nieuwe nationale splijtzwam. De maatschappelijke gevoeligheid voor discriminatie is sindsdien verder toegenomen, zoals blijkt uit protesten van Kick Out Zwarte Piet en betogingen van Black Lives Matter. Daarmee is het paneel van de koets nu vol in beeld; mensen ervaren het als racistisch.

Machtsvertoon

Volgens Tweede Kamerlid Sylvana Simons (BIJ1) moet het afgelopen zijn met het paraderen met koloniale afbeeldingen als machtsvertoon. Ze ziet de koets liever voorgoed in het museum verdwijnen en daarin staat ze in politiek opzicht niet alleen. Er zijn echter ook stemmen die vinden dat de koning niet moet buigen voor pressiegroepen die overal racisme in zien.

De discussie over de Gouden Koets rijdt de verbindende rol van de koning lelijk in de wielen. Weliswaar is de koets voorlopig onderdeel van een tentoonstelling in het Amsterdam Museum, achter glas voor iedereen te bewonderen. Daarmee is het probleem letterlijk geparkeerd. Het lijkt er echter niet op dat de storm van protest zal gaan liggen. Integendeel: door het maatschappelijke debat te stimuleren, waarbij iedereen zijn zegje mag doen over de koets, is het koninklijke vervoermiddel thema van voortdurende controverse. Zo’n educatief project is leuk, maar niet zonder risico.

In elk geval heeft de koning als nationale verbinder een probleem. Het is nu eenmaal gemakkelijker om als supporter van het Oranje-elftal een verbindende schakel te zijn dan in een lastige maatschappelijke discussie. De hamvraag zal immers zijn: stapt de koning straks weer in zijn koets, of blijft die in het museum?

Volgens Rudmer Heerema (VVD) is het niet aan de politiek om te bepalen in welk voertuig de koning rijdt, maar zo’n uitspraak maakt het probleem alleen maar groter. Die uitspraak accentueert immers dat al dan niet in de koets stappen een koninklijke beslissing is. En inmiddels zijn er zo veel woorden over de Gouden Koets gezegd dat de koning altijd wel een bevolkingsgroep voor het hoofd zal stoten.

De koets in het museum laten, zou een mooi gebaar zijn naar mensen met een slavernijverleden. Maar wat is dan het volgende object dat sneuvelt? Kan de koning op 4 mei bijvoorbeeld nog met goed fatsoen gebruikmaken van het Paleis op de Dam? Ook daar is het koloniale verleden immers overal aanwezig. Het paleis was destijds zelfs het hoofdkantoor van het koloniale bewind; daar zetelden de Amsterdamse burgemeesters, die ook bestuurders waren van de VOC. En evenals op het gewraakte paneel is daar een afbeelding te vinden waarop de Amsterdamse stedenmaagd schatten in ontvangst neemt van, jawel, koloniale inwoners.

Boemerang

Blijkbaar kunnen mensen hun verleden niet ontwijken. Dat weet de koning als historicus ook. Het voorbeeld van het Paleis op de Dam laat zien dat het opbergen van de Gouden Koets een schijnoplossing is. Wie de geschiedenis ontwijkt, krijgt haar als een boemerang terug.

De kwestie van de koets is een probleem, maar ze biedt ook een kans voor verbindend koningschap. Meer inhoudelijk zelfs dan bij andere koninklijke taken. Mensen zijn niet alleen in het heden met elkaar verbonden, maar ze staan ook in verbinding met hun voorouders. De Gouden Koets biedt de verbinder-koning een gouden kans om beide aspecten naar voren te brengen.

Christelijk-historisch denken schetst geen ideaalbeeld van het verleden; zonde en gebrokenheid vallen niet weg te moffelen. Aan de andere kant is morele superioriteit ten opzichte van voorouders ook misplaatst. In de woorden van Daniël: Bij ons staat de schaamte op het gezicht, bij onze koningen, bij onze vorsten, bij onze vaderen, omdat wij tegen U gezondigd hebben (Daniël 9:8).

Christelijk gesproken kunnen mensen alleen met zonde en gebrokenheid van zichzelf én van hun voorgeslacht in het reine komen door verzoening. Midden in de wereldtijd staat het kruis van Christus. Vanuit Bijbels standpunt hoeven mensen het verleden niet goed te praten. Uitwassen van het kolonialisme zijn zonde; ze raken immers de medemens die evenzeer naar Gods beeld en gelijkenis is geschapen. Alleen verzoening biedt echt perspectief.

Verzoenend

Nu is christelijk-historisch denken aan veel Nederlanders niet meer besteed, zeker niet in een discussie over discriminatie. De koning kan dit gedachtegoed echter wel praktiseren: door de fouten van voorouders niet te verdoezelen, door een verzoenend signaal af te geven dat discriminatie verwerpelijk is én door te laten zien dat ook schaduwkanten bij de vaderlandse geschiedenis horen. En vooral: door te laten zien dat er geen reden is voor superioriteitsgevoel, niet ten opzichte van voorouders en evenmin ten opzichte van minderheden in de samenleving vandaag. Wie het verleden onder ogen ziet, kijkt immers ook in de spiegel; die staat onherroepelijk voor de vraag hoe zijn eigen handel en wandel is.

Vanuit dat perspectief kan de koning vervolgens met een goed geweten in zijn koets stappen. Een rit met de Gouden Koets is geen propaganda van machtsvertoon. Als dit rijtuig het Binnenhof aandoet, rolt daar een stuk vaderlandse geschiedenis binnen. Met de glamour van bladgoud, maar ook met de duistere kanten van die geschiedenis. Het paneel op uitgerekend een gouden koets laat zien dat het niet alles goud is wat er blinkt. Laat dat een les zijn voor alle Nederlanders van vandaag de dag.