Duizenden boeren zitten vast in het stikstofmoeras
Het kabinet heeft nog zeker drie jaar nodig om 3600 boerenbedrijven uit het stikstofmoeras te trekken. Milieuorganisatie MOB draait intussen de provincies de duimschroeven aan.
Ja, ze zijn best een beetje boos. Of nee, verdrietig is misschien een beter woord. „Ik begrijp het niet. Wij doen iets wat beter is voor het milieu en dan is het weer niet goed”, verzucht Diny van Weelden (55).
De boerin uit het Gelderse Hellouw (gemeente West Betuwe) schenkt nog eens koffie in. Haar man Gert-Jan (55) lucht intussen zijn hart over de jongste actie van Mobilisation for the Environment (MOB). Deze milieuorganisatie wist twee jaar geleden via de Raad van State de Nederlandse stikstofwetgeving onderuit te halen. Sindsdien verkeren duizenden veehouders en hun gezinnen in grote onzekerheid.
En het gaat maar door, weet de boer. „Volgende week is er weer een rechtszaak van MOB tegen de provincie Utrecht. Die zou boeren moeten aanpakken omdat ze hun koeien in de wei laten lopen en mest op hun land uitrijden. Als ze dat verbieden, kun je je bedrijf wel opdoeken.”
Van Weelden heeft zelf ook met MOB te maken. Op 16 juni diende de organisatie bij de provincie Gelderland de eerste vijftig handhavingsverzoeken in tegen boeren die de Wet natuurbescherming (Wnb) zouden overtreden. Van Weelden staat op dat lijstje.
Het gaat om zogeheten PAS-melders. Dat zijn bedrijven –vooral veehouders– die onder de oude stikstofwet (Programma Aanpak Stikstof) voor bijvoorbeeld modernisering van een stal moesten volstaan met een melding in plaats van een natuurvergunning. De stikstofuitstoot door die nieuwe activiteit was namelijk zo gering, dat het effect op de natuur verwaarloosbaar zou zijn.
Illegaal
Maar de Raad van State oordeelde anders: vanwege Europese wetgeving is voor élke stikstofuitstoot, hoe gering ook, een vergunning nodig. Alle 3600 PAS-melders in Nederland moeten die alsnog aanvragen. Zolang ze geen vergunning hebben, zijn ze naar de letter van de wet illegaal bezig. Weliswaar geheel buiten hun schuld, maar toch.
Landbouwminister Carola Schouten zit er behoorlijk mee in haar maag. Ze heeft de provincies –het bevoegd gezag als het om de naleving van de Wnb gaat– gevraagd voorlopig niet te handhaven. Bovendien heeft ze toegezegd dat de PAS-melders op legalisatie kunnen rekenen. Probleem is echter dat ze eerst ergens ‘stikstofruimte’ moet weghalen, bijvoorbeeld bij boeren die met hun bedrijf willen stoppen. Dat kost tijd. Schouten verwacht de kwestie tegen 2025 te hebben opgelost.
MOB neemt daar geen genoegen mee en eist alsnog actie van de provincies, Gelderland voorop. „Juridische haarkloverij over de rug van de boeren”, vindt Van Weelden.
In zijn geval draait het allemaal om een zogeheten luchtwasser in een nieuwe vleesvarkensstal, gebouwd in 2018. Dat is een installatie die ammoniakgas (bron van stikstofuitstoot) uit de stallucht haalt, een investering van 50.000 euro.
„Ik had al een natuurvergunning. Maar omdat we voor een ander type luchtwasser kozen dan in het oorspronkelijke plan, moest de stikstofuitstoot opnieuw berekend worden. Die veranderde zo weinig dat een melding volstond”, legt hij uit.
Echtgenote Diny heeft zo haar eigen gedachten over stikstof. „Deskundigen doen net alsof er in de natuur alleen nog maar brandnetels groeien. Maar als een van onze kinderen voor school een herbarium moet maken, vinden we hier in de buurt met gemak 25 verschillende soorten wilde planten.”
Intussen verwachten de Van Weeldens dat de MOB-actie voor hun bedrijf met een sisser afloopt. Gert-Jan: „Het programma dat de stikstofneerslag op natuur berekent, wordt regelmatig aangepast. Volgens de nieuwste berekening past onze situatie binnen de bestaande natuurvergunning. Dat betekent dat mijn PAS-melding gelegaliseerd kan worden zonder extra stikstofruimte.”
Iemand die op een andere manier last heeft van MOB is kalverhouder Kees van Herk (43) uit Geldermalsen. Hij beschikte over een natuurvergunning voor 1150 kalverplaatsen. Bij de bouw van een nieuwe stal in 2016 besloot hij te investeren in een zogeheten emissie-arm stalsysteem met scheiding aan de bron. Mest en urine worden onder de roostervloer direct van elkaar gescheiden waardoor minder ammoniak ontstaat. Dankzij deze technische oplossing kon Van Herk binnen zijn bestaande stikstofruimte meer dieren houden: 1390.
Wel moest hij een nieuwe natuurvergunning aanvragen, die hij ook kreeg toegewezen. Maar MOB vocht die met succes aan. „MOB vindt dat de berekening van de milieuwinst niet klopt”, zegt Van Herk. „Maar wat kan ik daaraan doen? Ik heb te goeder trouw gehandeld. In feite stelt MOB de Nederlandse wetgeving ter discussie.”
De kalverhouder heeft intussen wéér een nieuwe vergunning aangevraagd. „Dat is nu een halfjaar geleden, maar ik hoor niets van de provincie. Die geeft maar mondjesmaat vergunningen af, omdat er nog zoveel onduidelijkheid bestaat over de stikstofregels.”
De voortdurende onzekerheid is een slechte zaak voor de veehouderij, de PAS-melders voorop. Van Herk, die bestuurder is bij de landelijke boerenorganisatie LTO, zegt veel vragen van collega’s te krijgen. „Zonder geldige natuurvergunning ligt de ontwikkeling van je bedrijf stil. Daar is uiteindelijk ook de natuur de dupe van. Innoveren in nieuwe technieken is de beste maatregel, daar is veel meer stikstofwinst te behalen dan met het uitkopen van boeren.”
Frustrerend
Harold Vogels is adviseur bij AR Bedrijfsontwikkeling, onderdeel van coöperatie Agruniek-Rijnvallei. Hij staat enkele tientallen PAS-melders bij. De acties van MOB zorgen volgens hem voor veel onrust. Hij betwijfelt de legalisering vlotjes zal verlopen. „Ook een nieuwe vergunning moet ter inzage worden gelegd. Ik ga ervan uit dat MOB die weer aanvecht. Voordat je het weet ben je jaren verder. Dat is zó frustrerend. Achter die bedrijven staan evenzoveel gezinnen, die hun toekomst bedreigd zien.”
Ook Steven van Westreenen, eigenaar van het gelijknamige adviesbureau in Barneveld, is er niet gerust op. „De legalisering van de PAS-meldingen wordt steeds verder naar achteren geschoven. Provincies geven geen natuurvergunningen af en gemeenten geen omgevingsvergunningen. MOB veroorzaakt met die rechtszaken een stikstofdoolhof waar niemand meer uitkomt. Boeren zijn speelbal in het juridische geharrewar tussen MOB en de overheid.”
De gevolgen blijven niet uit. Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer deze week eiste een specialist van de Rabobank schriftelijke garanties van de overheid voor de PAS-melders. Komen die er niet, dan stopt de bank –met stip de grootste kredietverlener in de landbouw– met de financiering van bedrijven zonder geldige natuurvergunning. Volgens Van Westreenen doen ook andere financiers moeilijk. Zeer zorgelijk, vindt hij. „Als boeren geen krediet krijgen, ligt de innovatie stil.”
En dat alles voor een volgens Harold Vogels minimale milieuwinst. „Waar praten we eigenlijk over? In de eerste stikstofwetgeving was 5 mol stikstofneerslag op gevoelige natuur acceptabel. Bij het PAS werd dat verlaagd naar 1 mol. Dat komt overeen met 14 gram per hectare. Momenteel is 0,01 mol al niet meer toegestaan, dat is de kleinste hoeveelheid die nog te meten is: 0,14 gram per hectare. Als een overvliegende gans één keer schijt, zit je daar al boven. Ik ben geen ecoloog, maar het lijkt mij verwaarloosbaar.”
