„Wacht met formeren tot de coronacrisis meer onder controle is”, waarschuwde prof. dr. Joop van den Berg de partijen na de verkiezingen. De nestor onder de staatsrechtskenners drong aan op rust en tact. Wie zich halsoverkop en onbesuisd in de formatie stort, terwijl het virus nog alle aandacht opeist, kan zich lelijk in de vingers snijden. Halve aandacht is dubbele tijd.

De handelwijze waar Rutte en Kaag voor opteerden, vormt een schril contrast met dat advies. Jorritsma van de VVD en Ollongren van D66 werden halsoverkop aangewezen als verkenners. Zij maakten het nog wat bonter door te doen alsof zij al informateurs waren, en alsof de wie-met-wie-vraag na één gesprekronde kon worden afgevinkt.

Inmiddels zijn er na bijna honderd dagen formeren nog maar weinig betekenisvolle stappen gezet. Hoe informateur Hamer probeert uit de impasse te komen, werd maandag duidelijk. Rutte en Kaag gaan op haar verzoek samen iets op papier zetten, wat kan doorgaan voor een eerste aanzet voor een uiteindelijk regeerakkoord.

Als opleverdatum wordt 9 juli genoemd. Op die dag begint in Den Haag het zomerreces. Het tijdpad daarna is nog niet helemaal duidelijk, maar er is een reële kans dat partijen afspreken eerst wat rust te nemen, waarna de formatiepogingen in de luwte van het reces kunnen worden hervat.

Kan de conclusie dan luiden: Het heeft even geduurd, maar prima dat het vanaf nu alsnog zo gaat zoals Van den Berg al had geadviseerd? Nou nee. Toegegeven, toen koningin Beatrix tijdens de vastgelopen formatie van 1994 PvdA-leider Kok verzocht een aanzet voor een regeerakkoord op papier te zetten, bracht dat de zaak in een stroomversnelling. Maar anders dan nu waren de opties voor een kabinet toen klip en klaar: het was of PvdA met VVD en D66, óf PvdA met D66 en CDA.

Als Rutte en Kaag straks klaar zijn, is de wie-met-wie-vraag vermoedelijk nog even onbeslist als nu. Dat is wel een verschil. Verder is het nog maar de vraag of Rutte en Kaag iets op papier weten te krijgen wat wezenlijk anders is dan Hamers’ tussenverslag.

Roestige auto

Laatste kanttekening bij de veronderstelling: de persoonlijke verhoudingen tussen de onderhandelaars zijn door het getob van de laatste weken flink verstoord geraakt. Ploumen (PvdA) en Klaver (GroenLinks) zijn gebelgd, want waarom mogen zij elkaar niet vasthouden en VVD en CDA wel? Klaver zou daarbij extra ontstemd zijn omdat CDA’er Hoekstra maar blijft benadrukken dat hij niet met PvdA én GroenLinks wil praten? Zet hij die soms op één lijn met PVV en Forum; partijen tot wie het CDA ook afstand bewaart? Rutte zou op zijn beurt weer geïrriteerd zijn doordat Kaag zijn voorkeursvariant, namelijk doorregeren met de partijen die nu Rutte III vormen, als het „doorrijden in een roestige auto” heeft afgeserveerd.

Hamers’ stap heeft dus best veel weg van een laatste kunstgreep. Partijen naar elkaar toe praten, is al lastig; ze naar elkaar toe schrijven, is pas echt een opgave.