Hoe lang de formatie van 2021 geduurd zou hebben als er na de verkiezingsdag niks geks gebeurd zou zijn? Niemand die dat kan vertellen. Het zou goed kunnen dat het ook dán al een ingewikkelde en langdurige zaak zou zijn geworden.

Het liep echter helemaal anders. Heftig formatietumult ontstond nadat de woorden „positie Omtzigt, functie elders” werden gefotografeerd. De CDA’er was plots hét onderwerp van gesprek. Een groot deel van de Tweede Kamer zegde het vertrouwen in premier Rutte op.

Soms lijkt dat allemaal alweer best lang geleden. De afgelopen weken was het vooral de impasse in de formatie die de aandacht trok. Informateur Mariëtte Hamer doet haar best; het aantal gesprekken dat gevoerd wordt, is talrijk.

Er bestaat geen enkele twijfel over dat in ieder geval VVD en D66 onderdeel zullen zijn van het nieuwe kabinet. Vervolgens wordt het echter lastig. De variant waarbij CDA, PvdA en GroenLinks aansluiten wordt veel genoemd. Ook voortzetting van de huidige coalitie (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) is in theorie een optie. Beide varianten lijken op dit moment echter onhaalbaar; steeds liggen een of meerdere partijen dwars.

Doorbraak

Hamer zette donderdag drie ‘lastige’ duo’s bij elkaar: Hoekstra (CDA) en Klaver (GroenLinks), Kaag en Segers (ChristenUnie) en Rutte en Ploumen (PvdA). Na de gesprekken met Rutte en Kaag, deze vrijdagmiddag, heeft Hamer deze zes partijleiders opgeteld niet minder dan vijfendertig keer ontvangen in twaalf dagen tijd. Tot een doorbraak heeft het vooralsnog niet geleid.

Met het uitlekken van het memo van Pieter Omtzigt, afgelopen donderdag, is de formatie juist –opnieuw– ingewikkelder geworden. En niet zomaar ingewikkelder: in bijna iedere coalitievariant die in theorie enigszins reëel is, speelt het CDA een rol. Het CDA heeft zó veel met zichzelf te stellen en zit zo diep in de problemen, dat het maar de vraag is of er voldoende animo is om mee te regeren. Bovendien rijst de vraag of die partij momenteel wel stabiel genoeg is om mee te regeren. Splijt de partij? Welke beslissingen zal een ledencongres nemen? Het zijn vragen die boven de markt hangen.

Verrassingen

Op dit moment is het te vroeg om te zeggen dat het CDA niet in een nieuwe coalitie zal stappen. Niet vergeten moet worden dat de Haagse wereld er een is van verrassingen en onverwachte wendingen. Tijd kán ook in het geval van het CDA wonden helen. Niet uitgesloten is dan ook dat de partij na verloop van tijd op min of meer een ‘normale’ manier in een nieuw kabinet stapt.

Maar stel dat het CDA niet meedoet, dan zijn de opties uitermate beperkt. Een kabinet van VVD, D66 en PvdA (67 zetels) of VVD, D66, PvdA en GL (75 zetels) zou op zoek kunnen gaan naar wisselende meerderheden. Een vijfde partij in de coalitie, bijvoorbeeld de ChristenUnie, zou ook soelaas kunnen bieden, maar zou de onderhandelingen wel ingewikkelder maken. Al dit soort varianten behoren echter bepaald niet tot de favorieten van de VVD.

De komende dagen en weken zal duidelijk moeten worden hoe het verder moet met de formatie. En als het echt niet lukt? Dan dreigt –zo zullen de meeste Haagse politici het beschouwen– of lonkt –vanuit het perspectief van PVV-leider Geert Wilders– een nieuwe stembusgang.