Trossen los! Het tot de tanden bewapende luchtverdedigings- en commandofregat Evertsen vertrekt zaterdagmiddag uit de marinehaven van Den Helder voor een zeven maanden lange eskaderreis van ruim 46.000 kilometer naar Oost-Azië. De eerste voor de marine in dik twintig jaar tijd.

De Evertsen (lengte 144 meter) maakt deel uit van de Carrier Strike Group 21, samen met negen Britse en Amerikaanse oorlogsschepen. De vloot staat onder aanvoering van de Queen Elizabeth (lengte 280 meter), het eerste vliegdekschip binnen de NAVO van de vijfde generatie.

Aan boord van de 65.000 ton metende Queen Elizabeth bevinden zich acht Britse en tien Amerikaanse F-35-jachtvliegtuigen en tien Merlin- en vier Wildcathelikopters. De Evertsen –dit keer zonder heli– levert luchtverdediging aan het vlootverband met 3700 manschappen.

„De eskaderreis is belangrijk voor Nederland en voor de Koninklijke Marine”, verklaart kapitein-luitenant-ter-zee George Pastoor (50), de tijdelijk commandant van de Evertsen. Pastoor vervangt vooralsnog voor zes weken zijn collega Rick Ongering, die herstelt van een medische ingreep.

Het robuuste konvooi passeert onderweg veertig landen en doet zeventig havens aan. Nederland probeert daarbij de economische en diplomatieke banden aan te halen. Bijvoorbeeld in India, Japan, Zuid-Korea en Singapore. Vlagvertoon is daarbij belangrijk.

„De Indo-Pacific vormt de belangrijkste groeiregio en in toenemende mate ook het geopolitieke zwaartepunt van de wereld”, schrijft demissionair Defensieminister Ank Bijleveld aan de Kamer. „Met bijna twee derde van de wereldbevolking en ongeveer 60 procent van het mondiale bruto binnenlands product (bbp) is de regio ook voor Nederland van cruciaal belang.”

Oorlogssituatie

Voor Defensie is deelname aan de Carrier Strike Group belangrijk om te laten zien dat de marine in internationaal verband kan optreden in oorlogssituaties. „In het hoogste geweldsspectrum”, zegt Pastoor in jargon.

Het eskader onder commando van de Queen Elizabeth oefent onderweg doorlopend. Bijvoorbeeld met de marine van landen die de vloot passeert. Op, in en boven het water. Van onderzeebootbestrijding tot luchtverdediging. En alles wat daartussen zit.

„Voor Nederland is het belangrijk om bij zo’n eerste inzet van de Carrier Strike Group aan te haken”, legt Pastoor uit. De marine bewijst daarmee „inklikbaar” te zijn in zo’n internationale taakgroep. „Als een geoliede machine, volledig geïntegreerd. Nederland telt echt mee.”

Explosief

Het internationale eskader koerst via Middellandse Zee, Perzische Golf en Indische Oceaan richting Japan. Het vlootverband doorkruist onderweg een aantal explosieve regio’s.

De Evertsen voert samen met twee Britse marineschepen patrouilles uit op de Zwarte Zee, terwijl de VS –volgens nog onbevestigde berichten– opnieuw een bezoek van twee Amerikaanse oorlogsschepen aan de Zwarte Zee zouden afblazen vanwege de aanhoudende spanning tussen Rusland en Oekraïne. In april zetten de VS ook al een streep door een bezoek van marineschepen.

Moskou heeft nog altijd tienduizenden troepen samengetrokken bij Oekraïne en de Krim, het in 2014 geannexeerde schiereiland. De minister van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, Dmytro Kuleba, noemde de Russische troepenbewegingen deze week bij tv-programma Nieuwsuur „nog altijd bedreigend.”

Rusland volgt de patrouilles van Zr.Ms. Evertsen en de twee Britse marineschepen op de voet. De Britse torpedobootjager HMS Duncan werd in 2018 op de Zwarte Zee lastiggevallen door zeventien Russische jachtvliegtuigen.

De commandant van de Evertsen houdt rekening met Russische provocaties op de Zwarte Zee. „Ons optreden zal gepast en proportioneel zijn. We zullen hen niet uit het water schieten. We beoordelen ter plekke de intenties van de Russen.”

Pastoor verwacht overigens „geen gekke” activiteiten. „Ik verwacht dat de Russen ons professioneel tegemoet zullen treden, zoals ze vaker doen.” Mocht het echter onverhoopt nodig zijn, dan kan de Evertsen „een forse klap” uitdelen, verzekert de overste. „We zijn er klaar voor. We kunnen ons uitstekend verdedigen.”

China boos

Het meest heikele onderdeel van de eskaderreis is het doorkruisen van de Zuid-Chinese Zee. China heeft al voor vertrek van de massieve vloot boos gereageerd op de komst van de westerse armada.

Peking beschouwt de Zuid-Chinese Zee in toenemende mate als zijn territorium. China spuit er regelmatig kunstmatige eilanden op voor de aanleg van militaire bases en vliegvelden. Delen van de Zuid-Chinese Zee behoren echter ook toe aan Vietnam, Taiwan, de Filipijnen, Brunei en Maleisië.

De belangen zijn groot. De betwiste wateren kennen enorme olie- en gasvoorraden, terwijl 10 procent van de wereldwijde visvangst hier plaatsvindt. Bovendien voert 50 procent van de internationale olietransport via de Zuid-Chinese Zee.

De botsende claims leiden tot grote spanningen. In 1988 bracht China twee Vietnamese schepen tot zinken, waarbij tientallen marinemensen omkwamen. De ongekende groei van de Chinese strijdkrachten –elke maand een nieuw fregat, elke drie maanden een onderzeeboot– leidt tot toenemende zorg. Regionaal en internationaal.

Vrije doorvaart

Om een vrije doorvaart voor de scheepvaart –”freedom of navigation”– te benadrukken, sturen de VS en bondgenoten regelmatig oorlogsbodems door de Zuid-Chinese Zee. In februari passeerden nog een Franse onderzeeboot, een fregat en een amfibisch aanvalsschip. In augustus volgt een Duits fregat. De VS provoceren daarbij regelmatig.

Ook Nederland hecht als zeevarende natie aan een vrije doorvaart. „De marine draagt graag bij aan het veiligstellen van internationale vaarroutes”, legt commandant Pastoor uit, ook al is dat volgens hem niet het hoofddoel van de eskaderreis. Belangrijker is om te oefenen met partnerlanden en de betrekkingen te verbeteren.

De kapitein-luitenant-ter-zee wil vanuit operationeel oogpunt „niet te veel” uitspraken doen over de risico’s in de Zuid-Chinese Zee. Minister Bijleveld schat de risico’s voor Zr.Ms. Evertsen in als „beperkt” en „acceptabel.”

Mocht het fregat onverhoopt worden aangevallen, dan zal de commandant „niet schromen” de zware wapens aan boord te gebruiken om zich te verdedigen. „We zijn goed voorbereid, maar zullen zeer de-escalerend optreden.” Problemen verwacht hij niet direct. „Wij varen van A naar B op volle zee, in internationale wateren.”

Kanon

De inzet van de Evertsen –180 man aan boord, gevaccineerd– vindt plaats op het moment dat de marine kampt met een groot tekort aan geld en mankracht. Verschillende marineschepen liggen langs de kant omdat voldoende opvarenden ontbreken.

De bezetting op de Evertsen valt volgens de commandant mee. „Een paar gaten zijn gevuld met mensen van de Tromp.” Manschappen staan volgens Pastoor te dringen om deel te nemen aan de zeven maanden lange trip.

De commandant heeft zin in de bijzondere eskaderreis. Zorgen over het haperende vijftig jaar oude, tweedehands kanon op de Evertsen wuift hij weg. „Ja, het kanon is oud, maar hij schiet loepzuiver.”