Het onderzoek is gebaseerd op literatuur, juridisch bronnenonderzoek, groepsinterviews met gemeenten en politie en een online vragenlijst die is ingevuld door 196 gemeentelijke medewerkers, die werkzaam zijn binnen 156 Nederlandse gemeenten.

Van de ondervraagde ambtenaren zegt 95 procent dat hun gemeente aan online monitoring van burgers doet. Meer dan de helft van hen (54 procent) geeft aan daar geen protocol of beleid voor te hebben. Dat is volgens senior onderzoeker Willem Bantema wél nodig: „Je hebt al snel te maken met een privacywetgeving. Social media zijn weliswaar openbaar, maar het is een misverstand te denken dat je alles mag doen met gegevens die je uit openbare bronnen haalt. Een naam, IP-adres en zelfs een nickname zijn ook persoonsgegevens. Gemeenten weten niet wat ze wel of niet mogen en zijn niet op de hoogte van de juridische kaders als het gaat om online monitoring.”

Gemeenten die willen weten wat er online speelt aan sentimenten komen meestal juridisch niet in de problemen. In dergelijke gevallen worden vooral fenomenen gemonitord, niet personen. Maar zodra technische hulpmiddelen (monitoringstools) worden ingezet om individuen of groepen stelselmatig te volgen, komen gemeenten in juridisch drijfzand terecht, zeggen de onderzoekers.

Driekwart van de ondervraagden denkt overigens dat in hun gemeente het monitoren van burgers wel ‘ethisch verantwoord’ gebeurt, met name als ‘publieke personen’ worden gevolgd. Slechts 8 procent geeft aan dat er een protocol wordt gevolgd.

Een soortgelijke kwestie speelt ook landelijk. Onlangs bleek dat medewerkers van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) honderden burgers volgen op sociale media en in strijd met de wet privacygevoelige informatie hebben verzameld.