In Nederland vindt een levendige handel plaats in naziartikelen. Op vijftien militariabeurzen verspreid over het land bijvoorbeeld. Of via een reeks dubieuze verkoopsites.

Advertentiewebsite Marktplaats kent een categorie Militaria met als subcategorie Militaria Tweede Wereldoorlog. Met duizenden objecten van Duits oorlogsspul.

Krautsch uit Zandvoort –4,5 jaar actief op Marktplaats– biedt een ”Zeer aparte Duitse M35 dubbel Camo Camouflage helm” aan. „In prijs gezakt.” Buitenkansje. Vandaag 1199 euro. Betaling in twee termijnen van 600 euro mag. Goedkopere exemplaren zijn er ook.

Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) houdt een vinger aan de pols. De kans dat verkoop van SS-artikelen een verkeerd doel dient, is levensgroot, waarschuwt woordvoerder Aron Vrieler. „Zorgelijk. Ontkenning of bagatellisering van de Holocaust kan zomaar om de hoek komen kijken.”

Ook de Antifascistische oud-verzetsstrijders Nederland (AFVN) volgt met argusogen de handel in voorwerpen van Hitler-Duitsland. Op bijvoorbeeld beurzen. AFVN-voorman Arthur Graaff is erin geslaagd beurzen met nazi-artikelen in Huizen (2015) en Duiven (2018) te verbieden.

De AFVN-activist is in februari vorig jaar gearresteerd op de militariabeurs in Houten –180 handelaren, 500 tafels– bij zijn zoektocht naar verboden nazispullen. Volgens Graaff heeft hij niets misdaan, volgens de beursorganisator liep de 72-jarige activist te provoceren.

De handel in SS- of naziartikelen is de laatste vijf, zes jaar fors gegroeid, stelt Graaff. De totale omvang van de omstreden handel is „heel moeilijk” vast te stellen.

De AFVN onderscheidt vijftien verschillende beurzen –met gemiddeld vier evenementen per jaar– en vijftig websites. „Militariabeurzen bestaan vaak voor driekwart uit nazispullen, met hier en daar een Britse helm of een politiepet.” Tijdens de coronacrisis liggen de beurzen stil. De sites draaien door. „Daar wordt grof geld verdiend. Onbegrijpelijk. Er moet niet aan de ellende van miljoenen mensen worden verdiend.”

Holocaust

Het grootste bezwaar van Graaff, wiens vader drie jaar in een nazikamp heeft gevangengezeten, tegen de beurzen is dat de term Holocaust niet wordt genoemd. „Volledig onacceptabel”, stelt de activist en publicist uit Bussum, die drie ooms in de oorlog heeft verloren. „De beurzen normaliseren het nazisme en de ontkenning van de Holocaust.”

Niet elke handelaar in fout Duits oorlogsspul is direct een nazi, erkennen Graaff (AFVN) en Vrieler (CIDI). „Ik kan niet in iemands hoofd kijken”, zegt Graaff. Toch is hier sprake van een „rare fascinatie”, zegt hij. „Waarom sparen deze mensen geen bierviltjes?”

Aanschaf van nazidingen kán een educatief doel dienen, nuanceert Vrieler. Bijvoorbeeld de aankoop door musea of een onderwijsinstelling. „Niet alle kopers van SS-spullen zijn overtuigd nazi of neonazi.”

Wehrmacht

De handel in Wehrmachtmemorablia bevindt zich in een grijs gebied. Het CIDI onderscheidt twee categorieën. In de eerste plaats spullen uit het Derde Rijk, waarbij verheerlijking van het naziverleden op de loer ligt. Propagandaposters bijvoorbeeld. Of prullaria met hakenkruizen.

Een tweede categorie zijn gebruiksvoorwerpen van slachtoffers van de Holocaust, die via verkoopplatforms worden verhandeld. „Daarbij is het respect voor de slachtoffers en het verleden vaak ver te zoeken”, stelt Vrieler.

Een paar werkschoenen van een dwang­arbeider uit een Duits concentratiekamp bijvoorbeeld. Vandaag besteld, morgen in huis. „Moreel verwerpelijk.”

Trauma’s

Verkopers moeten nadrukkelijk rekening houden met de gevoelens van overlevenden van de Holocaust én hun nabestaanden, verklaart Vrieler. „Trauma’s worden doorgegeven.” Maar het respect dient zich verder uit te strekken. „Ook voor niet-Joden kan deze verkoop aanstootgevend zijn.”

Handel in SS-helmen en Joodse davidssterren vraagt empathie en invoelingsvermogen. „Een verkoper zou vooraf moeten checken wat de motieven van een koper zijn.”

De voorzitter van het Auschwitzcomité reageerde in 2017 geschokt, toen hij hoorde dat op dezelfde dag van de Nationale Holocaust Herdenking 40 kilometer verderop een verkoopbeurs met SS-artikelen werd gehouden, vertelt Graaff. „Spullen waarmee mijn familie is omgebracht”, zei hij ontdaan.

Internet vormt een schimmig gebied in SS-handelswaar. Particuliere sites met nazimemorabilia bieden een reeks aan nazigoederen. Oud en nieuw. Origineel en replica.

SS-helmen te kust en te keur. Nette neppers. Een M40 Stahlhelm voor 69,45 euro. Of een Wehrmacht M43 veldmuts voor 32,45 euro. Beide op voorraad. Een M38 Fallschirmjägerhelm van 86,85 euro is dan weer net uitverkocht.

Ook AliExpress en Alibaba, populaire Chinese verkoopsites, staan bekend om hun aanbod aan dubieuze artikelen. Replica’s, gelinkt aan een donker Duits verleden.

Marktplaats biedt een breed assortiment SS- en nazivoorwerpen. „Volledig te veroordelen”, verklaart Graaff. Op de site zijn volgens hem zomaar zestig SS-bajonetten en -messen te vinden. Het totaalaantal nazi-objecten schommelt rond de 3000. Variërend van verrekijkers tot theeserviezen. Met hakenkruis.

Om producten met een fout verleden te verdoezelen, maken aanbieders regelmatig gebruik van codewoorden. SS wordt daarbij bijvoorbeeld vervangen door XX.

Strafbaar

In Nederland kan veel bij de handel in naziobjecten, maar niet alles. Artikel 137 van het Wetboek van Strafrecht verbiedt verspreiding van discriminerende uitingen. De verkoop van nazipropaganda is niet per definitie verboden; veel is afhankelijk van de context.

Het verkopen van nazivoorwerpen kan onder de strafbaarheid van artikel 137 vallen, zegt minister Ferd Grapperhaus in 2019 in antwoord op PvdA-vragen. „Of het verkopen van de voorwerpen daadwerkelijk strafbaar is, dient van geval tot geval te worden beoordeeld, met inachtneming van de jurisprudentie.”

De AFVN kondigt aan in de week na 4 mei aangifte te doen tegen Marktplaats en de militariabeurs in Houten op grond van artikel 137 van het Wetboek van Strafrecht – het aanzetten tot discriminatie.

Op basis van een arrest van het gerechtshof in Arnhem van november 2012 –„het nazidolkenarrest”– is de verkoop van nazidolken en -bajonetten volgens hem verboden, omdat deze „intrinsiek discriminatoir” zijn. „In Houten en op Markplaats worden tientallen dolken en messen openlijk verkocht. Dit kan echt niet, jongens.”

Aanstootgevend

Marktplaats hanteert huisregels waarbij advertenties met „aanstootgevend materiaal” rond bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog worden verwijderd.

Advertenties over menselijke tragedies kunnen volgens Marktplaats ook als aanstootgevend worden beschouwd. „Objecten met nazisymbolen, zoals hakenkruis of SS-doodshoofd, zijn ten strengste verboden.” Origineel of replica maakt niet uit. Overige memorabilia uit de Tweede Wereldoorlog, zonder nazi- of SS-merktekens, zijn wel toegestaan op Marktplaats.

Desondanks telt de advertentiesite uiteenlopende voorbeelden van SS-materiaal. „Een speciaal team is doorlopend bezig met het proactief bestrijden van misbruik”, stelt Marktplaats in een schriftelijke reactie. De site maakt daarbij gebruik van meldingen van gebruikers en tips van organisaties. Onder druk van het CIDI heeft Marktplaats acht jaar geleden de regels aangescherpt.

Geen verbod

Het CIDI is niet op voorhand voor een totaalverbod op de verkoop van nazi-artikelen. Het verbieden van ”Mein Kampf”, het politiek manifest van Hitler, is in de optiek van Vrieler onbegonnen werk. „Elke kleuter kan het vinden.”

Belangstelling voor oorlogsmilitaria is ook onvermijdelijk, stelt de CIDI-woordvoerder, waardoor een totaalverbod op verkoop weinig zoden aan de dijk zet. Verder mist Nederland een traditie van totaalverboden, legt Vrieler uit, verwijzend naar bijvoorbeeld gedoogbeleid rond prostitutie en drugs.

Bovendien zou het OM ook niet altijd ontvankelijk voor klachten over nazihandel. Alleen in de meer extreme gevallen onderneemt justitie actie en gaat soms over tot strafrechtelijke vervolging.

Het CIDI ziet meer heil in herdenking en educatie dan in weinig vruchtbare verboden. „Bewustwording van de samenleving is belangrijker en effectiever.”

De AFVN ziet graag regulering zoals bij de oosterburen. In Duitsland moet iedereen die nazispullen verkoopt zich registreren bij de gemeente. Bovendien moet de verkoper vastleggen aan wie hij zijn spullen verkoopt.

Gevoelloos

Ook al floreert de handel in nazigoederen of SS-attributen, de verkopen leiden niet per definitie tot een nieuwe opkomst van het nazisme, nuanceert Vrieler. „De historie herhaalt zich niet per se op dezelfde manier.”

Joden die de jaren 30, de aanloop naar de oorlogsjaren, persoonlijk hebben meegemaakt, zien echter soms wel parallellen. „Zij herkennen het verleden. Destijds begon het ook met gevoelloosheid.”

Graaff ziet een opleving van het nazisme in Nederland. „Opkomst van het nazisme begint zich in ons land af te tekenen. In de vorm van gewenning en van legitimatie.”