Koolmees en Van Ark stappen op als verkenners
VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte gaat na Pasen zwaar gehavend een nieuwe verkenningsronde in. Alle partijen keuren zijn optreden in de eerder geklapte verkenning af, en het vertrouwen is behoorlijk geschaad. Volg de nasleep van het debat in dit liveblog.
Advertentie
Het Openbaar Ministerie (OM) in Den Haag heeft nog geen aangiften ontvangen over het lekken van informatie uit de verkennersgesprekken naar demissionair premier en VVD-fractievoorzitter Mark Rutte. Dat zegt een woordvoerder van het OM na berichtgeving van RTL Nieuws.
„Het staat belanghebbenden natuurlijk vrij om aangifte te doen als ze dat nodig achten”, aldus de woordvoerder. Het OM heeft vrijdag niet op eigen initiatief een onderzoek ingesteld. Of dat in de toekomst nog gaat gebeuren, kon de woordvoerder niet zeggen.
Het vertrouwen in demissionair premier Mark Rutte is na de situatie rond de mislukte verkenning gedaald naar 25 procent. Vorige week had nog 54 procent vertrouwen in Rutte als minister-president. VVD-stemmers blijven wel in ruime meerderheid achter hun leider staan. Dat komt naar voren uit een vrijdag gehouden onderzoek van EenVandaag onder 21.000 leden van het Opiniepanel.
Een ruime meerderheid (81 procent) van de deelnemers aan het onderzoek gelooft niet dat Rutte geen herinnering heeft aan het noemen van Pieter Omtzigt tijdens zijn gesprek met de formateur.
Mark Rutte vindt het „gek” om ruim twee weken na zijn verkiezingsoverwinning terug te treden als VVD-leider. „Ik heb 1,9 miljoen stemmen gekregen. De VVD ruim twee miljoen”, zei de demissionair premier daags nadat bijna de hele Tweede Kamer een motie van afkeuring tegen hem had aangenomen. „Laten we eerst even een formatieproces op gang proberen te brengen. Ik hoop dat de VVD daaraan mag meedoen.”
Wouter Koolmees (D66) en Tamara van Ark (VVD) hebben vrijdag officieel hun taak als verkenner neergelegd. Dat hebben ze laten weten aan Kamervoorzitter Khadija Arib.
De Tweede Kamer debatteerde donderdag tot diep in de nacht over de mislukte verkenning. Daarbij riep de Kamer op om afscheid te nemen van de twee verkenners, die tevens intimi zijn van hun partijleiders, en deze te vervangen door iemand die verder af staat van de dagelijkse, Haagse politiek.
„Gelet op deze motie informeren wij u dat wij onze werkzaamheden als verkenners per direct als beëindigd beschouwen”, schrijven Koolmees en Van Ark.
De ChristenUnie had donderdag vóór de motie van wantrouwen tegen demissionair premier Mark Rutte moeten stemmen. Dat vindt PerspectieF, de jongerenvereniging van de partij.
In een verklaring zegt PerspectieF-voorzitter Bina Chirino dat er wat het bestuur betreft „een fout” is gemaakt. „We hadden graag gezien dat er voor de motie van wantrouwen gestemd was. Het vertrouwen in Mark Rutte is volgens ons weg. Regeren met de VVD kan nog wel, maar zonder Mark Rutte”, schrijft Chirino. „We vinden hem geen geloofwaardig leider van Nederland meer.”
Onder de leden van PerspectieF gaat ook een brief rond aan CU-leider Gert-Jan Segers, die nog een stuk feller van toon is dan de verklaring van het bestuur. „Het vertrouwen is in u gelegd door mensen die geloven in handelen vanuit integriteit, vanuit onze gezamenlijke normen en waarden”, staat in de brief. „En u hebt ons diep teleurgesteld. U hebt gehandeld vanuit angst, niet vanuit hoop. Dit is ons blijken van sterke afkeuring.”
Chirino zegt in de verklaring dat het bestuur niet achter de brief staat.
Kamervoorzitter Khadija Arib heeft vrijdag met de koning gesproken over de situatie die is ontstaan rondom de formatie van een nieuwe regering. Dat heeft de Rijksvoorlichtingsdienst laten weten.
Volgens een woordvoerder van Arib informeert de voorzitter de koning „regelmatig”. Dat gebeurde vorige maand ook al enkele dagen na de verkiezingen.
Ayfer Koç, de vrouw van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, is boos over de opmerking van demissionair premier Mark Rutte dat hij geen moment aan opstappen heeft gedacht. Rutte deed zijn uitspraak in de vroege vrijdagochtend, na een langdurig en voor hem penibel Kamerdebat over de kwestie-Omtzigt.
„Het wordt steeds erger en stuitender die arrogantie van de macht. Deze premier kan toch nooit meer het vertrouwen in de rechtsstaat herstellen? Deze tijd vraagt om dienend leiderschap. We staan voor grote problemen die structureel en daadkrachtig aangepakt moeten worden. Het moet afgelopen zijn met brandjes blussen, fouten wegmoffelen, liegen, de Kamer belangrijke informatie onthouden, het tegenwerken van Kamerleden, en met imago bezig zijn”, schrijft Koç op Twitter. Ze is ook fractievoorzitter van het CDA in Enschede.
Rutte overleefde het Kamerdebat met moeite. Het draaide om de vraag wie er met de toenmalige verkenners Ollongren en Jorritsma had gesproken over de positie van de kritische Omtzigt. Na lang traineren gaf Rutte uiteindelijk toe dat hij dat was geweest, maar dat hij dat eerst was vergeten. De oppositie diende een motie van wantrouwen in, zijn beoogde coalitiepartners D66 en CDA kwamen met een motie van afkeuring.
Tientallen kilobytes aan documenten stelden de verkenners Van Ark en Koolmees donderdag beschikbaar aan de Tweede Kamer. Wat valt op?
Demissionair premier Mark Rutte is door het oog van het de naald gekropen. Die conclusie trekken meerdere buitenlandse media, die melden dat Rutte ternauwernood een motie van wantrouwen overleefde. De Britse omroep BBC legt lezers uit dat de premier de bijnaam ‘Teflon Mark’ heeft gekregen vanwege zijn vermogen om schandalen te overleven.
Het Franse persbureau AFP omschrijft de gebeurtenissen van donderdag als „een van de grootste politieke gevechten van Rutte’s tien jaar aan de macht”. De Belgische VRT spreekt over een „bits debat” dat eindigde in het opzeggen van het vertrouwen in Rutte door de volledige oppositie. „Niemand gelooft Rutte nog (maar hij overleeft vertrouwensstemming)”, kopte de Belgische De Standaard op zijn website.
Ook het Duitse Bild concludeert dat Rutte een vertrouwensstemming ternauwernood overleefde. Volgens de krant ging het twee weken na de verkiezingsoverwinning van de VVD al over de vraag of de demissionair premier kon aanblijven. Weekblad Die Zeit noemt het debat in de Tweede Kamer „lang en turbulent”.
Advertentie
Oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren gingen ervan uit dat ze meer tijd nodig hadden voor de verkenning, omdat ze zouden moeten wachten tot de rust was teruggekeerd bij het CDA. Vooral de grootste partij VVD wilde de christendemocraten aan tafel hebben, maar de verkenners hadden zorgen over de „stabiliteit binnen het CDA”. Dat blijkt uit de verklaringen van Jorritsma en Ollongren in de Tweede Kamer.
Wat ook boven de markt hing, was de mogelijkheid dat CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt bij de verkiezingen in de week ervoor, meer stemmen zou hebben getrokken dan lijsttrekker Wopke Hoekstra. Die voorkeursstemmen wilden de verkenners en VVD-leider Mark Rutte afwachten. Maar „in die marge” is het ook gegaan over de positie van Omtzigt.
Ook blijkt uit vrijgegeven aantekeningen dat Jorritsma heeft geopperd Omtzigt misschien voorzitter van de Tweede Kamer te laten worden. Maar dat was „helemaal niet als een serieuze optie”, zegt Jorritsma. Ze kan dit deel van het gesprek naar eigen zeggen niet herinneren, maar denkt dat de notitie „bijna toch min of meer als een grapje” is gemaakt.
VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte heeft zijn excuses aangeboden aan „het land”, en in het bijzonder CDA’er Pieter Omtzigt. Dat zei hij in een nachtelijk debat over de verkenningschaos, die tot groot onderling wantrouwen heeft geleid in de nationale politiek. Hij gaat door het stof omdat hij Omtzigt toch heeft besproken met de verkenners.
Ook bood Rutte zijn excuses aan voor het telefoontje waarmee hij eerder dan andere fractievoorzitters details kreeg over het verslag van zijn gesprek met de verkenner. „Dat wekt de indruk dat toegang tot macht en tot informatie niet gelijk verdeeld is”, zei de VVD-leider.
Hij pleit, in navolging van andere partijen, voor een nieuwe verkenner. Er moet één verkenner komen om het proces helemaal opnieuw te beginnen. Diegene moet verder staan van de partijen.
Er komt een nieuwe verkenner. En het wordt er een die verder afstaat van de dagelijkse politiek rond het Binnenhof dan tot dusver gebruik was. De hele procedure zal tegen het licht worden gehouden. Dat is het eerste resultaat van een chaotisch Kamerdebat over de mislukte verkenning donderdag.
De nieuwe verkenner moet het formatieproces weer vlot trekken en het vertrouwen tussen de partijen herstellen. Het moet een „gezaghebbende en onafhankelijke verkenner met een grotere afstand tot de actuele politiek” zijn, aldus een Kamerbreed gesteunde motie van D66-leider Sigrid Kaag en CDA-leider Wopke Hoekstra.
De verkenner is een vrij nieuw verschijnsel. Het werd pas in 2012 geïntroduceerd en moest de Tweede Kamer meer zeggenschap geven over de kabinetsformatie. Voor die tijd lag deze taak bij het staatshoofd. De eerste twee verkenningen (in 2012 en 2017) verliepen vrij rimpelloos.
Dit jaar zijn voor het eerst twee verkenners aangewezen. Dat was op verzoek van D66 die als tweede eindigde bij de verkiezingen. De eerste verkenners, Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66), stapten op nadat door een fout van Ollongren aantekeningen van de verkenning openbaar waren geworden.
De leiders van de twee coalitiepartijen D66 en CDA delen een flinke tik uit aan VVD-leider Mark Rutte, en dienen een motie van afkeuring in tegen hem. Ook de ChristenUnie steunt de motie. Ze keuren „de handelswijze” van Rutte in de verkenning af. Hij besprak met de voormalige verkenners de positie van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, maar ontkende dat eerst nog. D66-leider Sigrid Kaag benadrukt dat ze hem niet als minister-president afkeurt, wat betekent dat ze niet helemaal het vertrouwen in Rutte opzegt. Andere partijen willen dat wel.
Maar dat vertrouwen heeft wel een flinke deuk opgelopen. „De afstand tussen hem en mij is groter geworden. Dat neem ik hem kwalijk”, zei Kaag in een nachtelijk debat. „Ik heb mijn twijfels over de verdediging en ontkenning vandaag.” Ze zegt dat het niet vanzelfsprekend is dat de VVD nog het voortouw neemt in de verkenning. Na de partij van Rutte is D66 de grootste partij. Mogelijk gaan de partijen zelfs om Rutte heen.
Kaag voegde op aandringen van andere partijen toe dat ze zelf „haar conclusies zou nemen”, als ze zou worden geconfronteerd met zo’n motie. Volgens oppositieleider Geert Wilders luidt de D66-leider hiermee het einde van de periode-Rutte in, maar Kaag wilde niet verder ingaan op de betekenis van de motie. Ze noemt het een „heel zwaar middel”.
CDA-leider Wopke Hoekstra sprak over „een blamage van de politiek als geheel en van het parlement, en van de partijen die het initiatief hebben genomen tot de formatie.” Naast de VVD is dat D66. Hoekstra noemde het debat, dat al ruim twaalf uur duurt, „buitengewoon onbevredigend”. Het is volgens hem goed om met de ingediende motie te markeren dat Rutte het niet goed heeft gedaan. De CDA-leider wilde niet zeggen wat hij in het geval van Rutte zou doen als hij zo’n motie aan zijn broek zou krijgen. „Het is aan hem zelf om te wegen wat hij ermee doet.”
Gert-Jan Segers, leider van de kleinste coalitiepartij ChristenUnie, sloot zich er ook aan bij de motie. Hij keurt af dat er „onwaarheid is gesproken” over de verkenningsgesprekken. Dat het zo mis is gelopen komt volgens Segers door de onduidelijke procedure van de verkenning.
Mark Rutte wil toch door als demissionair premier, ondanks het „heftige debat”, waarin alle oppositiepartijen het vertrouwen in hem opzegden. Alle partijen behalve zijn eigen VVD keurden het optreden van Rutte als partijleider in de verkenning af.
Rutte wil zijn „stinkende best doen” en „vreselijk hard werken” aan het „terugverdienen van het vertrouwen” van de Kamer en de samenleving, zei hij in een eerste reactie op de aangenomen motie van afkeuring. Het is een „belangrijk politiek signaal dat ik zeer serieus neem”, zegt de VVD-leider. De volledige oppositie zegde het vertrouwen in hem op, maar daar was geen meerderheid voor.
Desgevraagd zegt de premier dat hij donderdag geen moment heeft gedacht aan opstappen. De Kamer debatteerde meer dan 13 uur lang over de vertrouwenscrisis die politiek Den Haag in zijn greep houdt. Die crisis ontstond onder meer door een aantekening over een gesprek dat Rutte had met de oud-verkenners waar toch CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt ter sprake kwam. Hierover heeft Rutte niet de waarheid gesproken.
Verder benadrukt de VVD-leider dat hij het premierschap met de „grootst mogelijke deemoedigheid en bescheidenheid” vervult. Hij wil daar graag mee verder, maar de formatie van een nieuw kabinet wordt evenwel een lastige puzzel, omdat het vertrouwen van alle partijen in Rutte een flinke deuk heeft opgelopen. Over hoe het nu verder moet met de verkenning, wil Rutte nog niets zeggen. Dat zal pas na de paasdagen aan de orde zijn.
De volledige oppositie heeft donderdagnacht na een lang debat het vertrouwen in demissionair premier Mark Rutte (VVD) opgezegd wegens zijn optreden in de verkenning die tot een nieuw kabinet zou moeten leiden. Alleen de coalitiepartners van Rutte steunden een motie van wantrouwen niet, maar keurden zijn optreden als VVD-leider af. Ook zo’n ‘motie van afkeuring’ is een zwaar instrument.
Ook de SGP, een gezagsgetrouwe partij die doorgaans heel terughoudend is met het opzeggen van het vertrouwen, steunt de motie van wantrouwen van PVV-leider Geert Wilders.
Dat Rutte niet de waarheid sprak en ontkende dat hij CDA’er Pieter Omtzigt had besproken in het gesprek met de verkenners, zorgde voor een vertrouwenscrisis in de Tweede Kamer.
De Nederlandse kranten klinken vrij eensgezind in hun analyses en commentaren over het Kamerdebat. Demissionair minister-president Mark Rutte is zwaar beschadigd nadat hij ternauwernood een motie van wantrouwen van de oppositie overleefde.
Meer dan veertien uur lang debatteerde de Tweede Kamer over het gelekte verkenningsmemo, en de gesprekken waarop dit gebaseerd zou zijn. Veel partijen verdenken Rutte ervan dat hij Omtzigt, een bekend kritisch Kamerlid, probeerde ‘weg te werken’. Maar Rutte zei, net als de oud-verkenners, dat hij zich een gesprek over Omtzigt niet kon herinneren. Die verklaring werd met hoongelach en verontwaardiging ontvangen door de partijen.
Toen Rutte ook nog onthulde dat hij donderdagochtend eerder te horen kreeg dat Omtzigt toch voorkwam in het gespreksverslag, eisten partijen ook hierover duidelijkheid. Maar de onderste steen kwam niet boven. Rutte wilde tot woede van de Kamer zijn bron niet prijsgeven. Zelfs de nieuwe verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees moesten na middernacht nog naar de Kamer komen om hierover te verklaren. Alle betrokkenen ontkenden dat zij Rutte vroegtijdig hadden ingelicht. Ook de ambtenaren deden dat niet, zei Koolmees.
Na het chaotische debat, waarin vrijwel alle partijleiders spraken van een „vertrouwenscrisis”, worden Van Ark en Koolmees overigens ook weer ontslagen als verkenners: er moet één verkenner komen, met meer afstand tot de partijen. Kaag diende hiertoe een motie in, en alle partijen steunden dit. Kaag noemde alle ondertekenaars op volgorde van partijgrootte, behalve VVD-leider Rutte: die kwam als laatste, na de eenmansfracties, aan de beurt.
VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte gaat na Pasen zwaar gehavend een nieuwe verkenningsronde in. Alle partijen keuren zijn optreden in de eerder geklapte verkenning af, en het vertrouwen is behoorlijk geschaad. D66 en het CDA dienden de motie van afkeuring in, en gaven hiermee ook een signaal dat effect zal hebben op de positie van Rutte in de nieuwe verkenning: het is niet meer vanzelfsprekend dat hij als grootste partij het voortouw neemt.
Oppositieleider Geert Wilders kwam met een motie van wantrouwen tegen Rutte om zijn „leugens en bedrog”. De hele oppositie, inclusief de SGP, steunde die. Dat betekent dat bijna de helft van de Kamer - 72 Kamerleden - twee weken na de verkiezingen al geen vertrouwen meer in hem heeft.
Niet alleen de oppositie, maar ook D66-leider Sigrid Kaag sprak harde woorden over Rutte. Haar vertrouwen in hem heeft een deuk opgelopen, en hij moet wat haar betreft een pas op de plaats maken de komende weken. Eerst trokken VVD en D66 als winnaars van de verkiezingen en grootste partijen nog samen op. De partijen vormen niet meer vanzelfsprekend een ‘liberaal motorblok’: Kaag zei na afloop dat ze nog niet weet of ze samen met Rutte in een nieuw kabinet wil gaan. De komende dagen gaat ze met haar partij overleggen wie als verkenner kan worden aangesteld. „Dat is de eerste stap.”
Rutte moest diep door het stof en zal het vertrouwen moeten terugwinnen nadat was gebleken dat hij toch CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt heeft besproken met de oud-verkenners Ollongren en Jorritsma. Iets wat hij eerst nog stellig ontkende.
Advertentie
