Het Reveil –de grote opwekkingsbeweging van de 19e eeuw– is niet vaak in het nieuws. Dat komt: er is geen jaartal om te herdenken, zoals we wél hebben met de Reformatie (1517) of de Afscheiding (1834). Er is geen speciale Dag van het Reveil, er is geen aanleiding voor herdenkingsboeken of exposities.

Maar het Reveil verdient wel degelijk bijzondere aandacht, vindt dr. Bart Jan Spruyt. In zijn colleges –hij doceert aan het Hersteld Hervormd Seminarium en aan Driestar Hogeschool– heeft dit stukje 19e-eeuwse kerkgeschiedenis dan ook een grote plaats gekregen.

Nieuwe vormen

„Het werk van Bilderdijk, Da Costa, Capadose, De Clercq en Groen van Prinsterer blijft een bron van inspiratie. Omdat ze op een getuigende en praktische manier uiting gaven aan hun geloof, terwijl ze midden in de kerk en in de samenleving stonden. En omdat ze de nieuwe vormen bedachten waarin het christendom zou kunnen overleven, in een tijd waarin de christelijke fundamenten van de samenleving langzaam maar zeker werden ingeruild voor een nieuwe, neutrale, seculiere grondslag.”

Het Reveil heeft een grote erfenis nagelaten. „Op het terrein van de politiek heeft het Reveil zich uiteindelijk georganiseerd in twee partijen, de ARP en de CHU, die in 1980 in het CDA zijn opgegaan. Ook SGP en CU weten zich schatplichtig aan deze traditie. Het Reveil heeft hard geknokt voor eigen, christelijke scholen. De christelijke pers is een vrucht van het Reveil – Groen was immers ook journalist. In de kerk streden de vrienden van het Reveil voor handhaving van de belijdenis, wat resulteerde in de oprichting van de Confessionele Vereniging, die nog altijd bestaat. En dan was er de zorg voor de armen en verworpenen, die gestalte kreeg in de Heldringstichtingen en de vereniging Tot Heil des Volks.”

Weerbare christenburgers

Maar die erfenis lijkt niet onbeperkt houdbaar. Spruyt denkt dat we opnieuw in een overgangsfase zitten, net als de Reveilmensen in de 19e eeuw. „Hún vormen, die onze vormen werden, staan nu op het spel. Christelijke politieke partijen zijn geen machtsfactor van betekenis meer. Het bijzonder onderwijs is meer dan ooit onrustig bezit. De kerkelijke strijd is na 2004 geheel anders geworden. We staan eigenlijk voor de vraag of wij nu niet, net als het Reveil toen, over nieuwe vormen moeten nadenken. Als de veilige muren wegvallen, zijn wij dan nog in staat onze kinderen en studenten op te voeden tot kritische en weerbare christenburgers?”

We kunnen veel leren van de houding van het Reveil, denkt Spruyt. „Het gevaar is altijd groot dat we het verleden óf nostalgisch benaderen, en dan een beetje gaan zitten wegzwijmelen, óf dat we het verleden misbruiken om ons eigen gelijk te bewijzen. Voor mij is het verleden een spiegel. De mensen vroeger waren anders, deden de dingen anders. Als je jezelf aan hen spiegelt, herken je veel dingen, maar je ziet ook verschillen. Misschien zelfs wel een tekort, een gemis. Wat het Reveil betreft, kan dat bijvoorbeeld de zorg voor de sociaal zwakkeren zijn, de getuigende houding in het publieke leven, de zoektocht naar nieuwe vormen. Als we die verschillen zien, kunnen we aan onszelf gaan werken, onszelf gaan vormen, ons bekeren. Dat is ten diepste de zin van de studie van het verleden.”