Ternauwernood weet de moeder met drie van haar vier kinderen te vluchten naar het nabijgelegen bos. Vanuit die schuilplaats moet ze echter met lede ogen aanzien hoe haar 12-jarig zoontje ten prooi valt aan de jihadisten die het dorp binnenvallen. „Ze namen mijn oudste zoon mee en onthoofden hem. We konden niets doen omdat we anders ook zouden worden vermoord.”

De organisatie Save the Children tekende de dramatische gebeurtenis op uit de mond van een jonge moeder in de noordelijke provincie Cabo Delgado van Mozambique. Bij een andere aanval was één van de slachtoffers nog maar elf jaar oud, blijkt uit de verhalen van getroffen families die de hulporganisatie deze week publiceerde.

Door het geweld in de regio zijn inmiddels al honderden burgers om het leven gekomen. Die doden zijn vooral toe te schrijven aan islamitische militanten, voor wie burgers een specifiek doelwit zijn. Het geweld richt zich tegen de gehele –overwegend islamitische– gemeenschap en niet alleen tegen de hoofdzakelijk rooms-katholieke christenen. Kerken én moskeeën gingen in vlammen op.

Aangewakkerd

De belangrijkste strijdende factie is Ahlu Sunna Wal. Deze militante groepering heeft trouw gezworen aan Islamitische Staat (IS) en is sinds 2017 in opstand tegen regering van Mozambique. Daarbij vinden ongekende wreedheden plaats. Zo zou de groep verantwoordelijk zijn voor de onthoofding van meer dan vijftig mensen eind vorig jaar. Een voetbalveld veranderde toen in een executieterrein.

Hoewel de groep al enkele jaren actief is, heeft deze het afgelopen jaar een opmars gemaakt, zegt Martine Bergwerff, noodhulpcoördinator bij Save the Children. Dorpen worden platgebrand en iedereen die geen trouw zweert aan de extremisten, wordt letterlijk een kopje kleiner gemaakt. Het aantal ontheemden is in korte tijd verzevenvoudigd tot zo’n 700.000.

De terreurbeweging heeft een islamitische staat voor ogen, maar is vooral ontstaan uit onvrede over het beleid van de regering in Maputo. Rond deze zuidelijk gelegen hoofdstad bevindt zich het economische hart van het land, een grote tegenstelling met het straatarme Cabo Delgado. „In de regio voelt men zich al jaren achtergesteld bij de rest van het land. Dat heeft het vuurtje aangewakkerd”, zegt Bergwerff.

De vondst van gasvelden voor de kust van Cabo Delgado doet de zaak ook geen goed. De bevolking in het noorden heeft het gevoel hier geen profijt van te hebben, aldus de noodhulpcoördinator. De terreurbeweging maakt dankbaar gebruik van deze voedingsbodem van armoede en onvrede om te rekruteren onder jongeren. Daarnaast hebben cyclonen de samenleving dusdanig ontwricht dat extremistische groepen makkelijker voet aan de grond krijgen.

Maar het grootste deel van de bevolking wil niets met het geweld te maken hebben en vlucht daar juist voor. Volgens hulporganisaties lijden door het conflict bijna een miljoen mensen ernstige honger, onder wie ontheemden én gastgemeenschappen. Het conflict heeft zo ook gevolgen voor de buurregio’s die vluchtelingen opvangen.

Massagraf

Ondertussen probeert de overheid tevergeefs het conflict onder controle te krijgen. Ahlu Sunna Wal heeft inmiddels strategische locaties ingenomen en weten vast te houden, waaronder havens en een stad op slechts tientallen kilometers van gebieden waar gas wordt gewonnen.

In de strijd tegen het oprukkend jihadisme maakt ook de regering zich volgens Amnesty International schuldig aan mensenrechtenschendingen. Veiligheidstroepen van de regering namen burgers gevangen waarvan zij dachten dat ze Ahlu Sunna Wal steunden. De verdachten werden vervolgens geblinddoekt, neergeschoten en in een massagraf gegooid.

Omdat de strijd de regering in Maputo boven het hoofd groeit, huurt deze een organisatie in: de Dyck Advisory Group (DAG). Dit Zuid-Afrikaans particulier militair bedrijf zou volgens Amnesty vanuit helikopters lukraak op mensenmassa’s hebben geschoten, waarbij burgerdoden vielen. Ook civiele infrastructuur, zoals ziekenhuizen en scholen, wordt niet ontzien.

De vlucht die het conflict heeft genomen, krijgt weinig aandacht van de internationale gemeenschap, zegt Bergwerff van Save the Children. Landen zijn druk met de bestrijding van het coronavirus en zitten daarnaast veel meer op hun geld. Maar een oplossing is hard nodig. „De gevechten vinden plaats over de ruggen van families.”