Kohlbrugge, diepzinnig en radicaal
De gesprekken over Kohlbrugge gingen „tussen de operaties door.” De beide medewerkers op de OK H. Boele en T. van Es zijn gegrepen door het werk van Kohlbrugge. Ze publiceren onbekend en minder bekend materiaal uit het archief van Van Es, de grootste Nederlandse privé-verzameling over Kohlbrugge. Het vormt het begin van een nieuwe serie.
Een unieke combinatie: medewerkers op de operatieafdeling van de ziekenhuizen in Zwijndrecht en Dordrecht die zich in de avonduren bezighouden met hun theologische interesses. Boele en Van Es publiceren regelmatig kerkhistorische bijdragen, in het RD en in verschillende kerkbladen. Toen Van Es, die begin volgend jaar een boek over de strijd rond het aanbod van genade in de achttiende eeuw uitgeeft, de bibliotheek van wijlen ds. D. van Heyst kon aankopen, werd zijn vrij grote Kohlbrugge-bibliotheek sterk uitgebreid. Het vormde de aanzet voor de nieuwe serie.
Het complete gedrukte werk van Kohlbrugge heeft Van Es nu in bezit, maar ook veel van diens handschriften, alsmede die van zijn leerlingen of tijdgenoten; verder oude tijdschriften, originele brieven, krantenknipsels, alles netjes gerangschikt in zijn woning te Alblasserdam. En het einde is nog niet is zicht. Van Es zoekt via internet naar nieuw materiaal van en over Kohlbrugge en komt zo regelmatig tot aankoop van zeldzame werken die een aanvulling op de collectie geven.
De twee eerste boeken van de Kohlbrugge-serie (uitg. De Groot Goudriaan, Kampen) zijn veelzijdig van inhoud. Boele bundelde een aantal preken van Kohlbrugge over de psalmen onder de titel ”Gouden kleinood”. Hij is momenteel bezig met de uitgave van preken over de lijdensstoffen. Van Es vertaalde een kleine geloofsleer van Kohlbrugge en een aantal bijdragen over de betrouwbaarheid van de Heilige Schrift, het werk van de Heilige Geest en Wet en Evangelie (dit alles onder de titel ”Toevlucht”).
Van Es is nu bezig met de voorbereiding van een uitgave van nog niet eerder verschenen brieven van Kohlbrugge, onder meer over het beeld Gods. De opvatting van Kohlbrugge is dat de mens niet naar maar ín het beeld Gods is geschapen.
„Deze opvatting is minder bekend dan zijn beschouwingen over Romeinen 7 en de beroemde preek over de komma, maar eigenlijk veel fundamenteler”, zegt Van Es. Het nieuwe boek heet ”In Zijn Beeld”. „Kohlbrugge stelde dat Adam geheel in de liefdessfeer van God leefde, bestraald met Zijn gaven en heerlijkheid. Door zijn zonde is Adam uit deze heerlijkheid gevallen en daarmee van Gods liefde beroofd. De wedergeboorte wil nu zeggen dat de mens weer in de oorspronkelijke staat wordt teruggebracht en opnieuw leeft van wat God hem geeft. En waar leeft hij dan van? Van de vastheid die in het Woord te vinden is, en het Woord is Christus.”
De beide redacteuren raken niet uitgepraat over de betekenis van Kohlbrugge. Voor Boele is Kohlbrugge de theoloog die de thema’s van de Reformatie, zoals de rechtvaardiging van de goddeloze en de grondslag van het Woord, opnieuw in alle scherpte heeft ontdekt. „Hij heeft een bepaalde diepzinnigheid en radicaliteit die ik niet in die mate bij anderen aantref. Niet de mens met zijn ervaring staat centraal, hoewel er bij Kohlbrugge veel ruimte is voor de aanvechtingen van de gelovige. Dat laten de nu uitgegeven preken over de psalmen duidelijk zien. Hij zet mensen, wedergeboren of niet, op één hoop en verkondigt de genade in Christus alleen. Zondaren worden door het geloof om niet gerechtvaardigd, maar rechtvaardigen blijven zondaren, zegt hij ergens.”
De rechtvaardiging is het centrale thema bij Kohlbrugge, aldus Boele. „Mensen als Augustinus en Luther zijn allen geraakt door de Romeinenbrief. Dat zie je ook bij Kohlbrugge, die door deze brief, vooral door hoofdstuk zeven, zijn tweede bekering meemaakte. Een ander belangrijk thema wat me bij Kohlbrugge bijzonder aanspreekt, is zijn visie op de doop. De waarde die hij deze toekent als zegel op Gods belofte heeft een diepe geldingskracht.”
Boele en Van Es hebben goede contacten met het Utrechtse Kohlbrugge-archief en met de oude gemeente van Kohlbrugge in Elberfeld. Het officiële archief in Utrecht is veel groter dan dat van Van Es en bevat meer handschriften, overwegend door schenking of aankoop verkregen. Van Es geniet de eer dat hij de grootste privé-verzameling in Nederland over Kohlbrugge heeft. Regelmatig krijgt hij mensen over de vloer die bezig zijn met onderzoek van de Elberfeldse theoloog, ook uit het buitenland, zoals Roemenië, Zwitserland en Schotland. „Mensen kunnen hier met hun vragen terecht”, zo stelt hij gastvrij.
Boele (lid van de Gereformeerde Gemeenten) en Van Es (hervormd) hopen dat de invloed van Kohlbrugge merkbaar zal zijn in hun kerken. Van Es: „In de hervormde gemeenten is meer ruimte voor Kohlbrugge, ondanks het feit dat hij wel eens controversiële uitspraken deed. Hij wordt vaak gezien als een reactionaire theoloog die zich keerde tegen de brave-Hendrik-geest van zijn tijd. Maar dat is onjuist en doet geen recht aan de intentie van zijn werk, dat bijbels en reformatorisch is. Kohlbrugge is er voor iedereen en voor alle tijden. De zeggingskracht van zijn werk is dat hij genade genade heeft willen laten zijn en vooral het nochtans van het geloof laat gelden. De bevinding en de kenmerken van de mens komen bij hem totaal niet in rekening.”
Boele: „Het is opvallend dat Kohlbrugge zelf juist de werken die hem zo omstreden maakten -zijn beschouwingen over Romeinen 7:14 en zijn verklaring van Matthéüs 1-, als zijn meest geliefde werken zag. Hij heeft die tot op zijn sterfbed gelezen. Hij tast iedereen scherp aan die hem hierin niet volgt, omdat hij het zondaar zijn, ook na de bekering, als een onopgeefbare waarheid leerde zien. De woorden van wijlen prof. Graafland zijn mij erg bijgebleven: Als je door Kohlbrugge gegrepen bent, dan wordt het nooit meer hetzelfde.”
Van Es: „Onze diepste drijfveer om deze serie op de markt te brengen is dat we er zelf ook veel aan mogen hebben; we willen dit met anderen delen. Kohlbrugge kan het middel worden waardoor je wordt afgebracht van het altijd maar zoeken in jezelf. Hij wijst de rust in Christus aan. Die vastheid van het Woord overstijgt alle kerkmuren. Je zou kunnen zeggen: Kohlbrugge preekt niet óver maar úít de bijbeltekst. Als het gaat over het heil, dan is er bij hem niet zozeer sprake van aanbieden of schenken, maar veelmeer van proclameren. Als hij in een preek van de gemeente zegt dat de meesten Christus niet deelachtig zijn, geeft hij hun meteen moed en stuwt ze naar het ene punt toe: Christus. Dát is de prediking van Kohlbrugge.”
