Elke week rollen drie F-35’s van de 1,6 kilometer lange productielijn van vliegtuigfabrikant Lockheed Martin in Fort Worth in de Amerikaanse staat Texas. Bijna 5000 medewerkers sleutelen dagelijks rompen, vleugels en staarten in elkaar. De veiligheidsvoorschriften zijn streng. Foto’s maken is strikt verboden.

De F-35 Lightning II is dan ook niet de eerste de beste. Het nieuwe jachtvliegtuig van de vijfde generatie is dankzij z’n stealth-eigenschappen slecht zichtbaar op vijandelijke radar. Bovendien zit de jager bomvol slimme sensoren en software.

De Amerikaanse luchtmacht, marine en mariniers zouden –volgens plan uit de jaren 90– duizenden F-35’s in drie varianten in gebruiknemen; alleen de luchtmacht al 1763 stuks. Aan het ultra-geavanceerde toestel –een vliegende laptop– hangt een prijskaartje van een slordige 85 miljoen euro per stuk.

De F-35 is een paradepaardje van de Amerikaanse strijdkrachten en het duurste wapenprogramma van het Pentagon ooit. Ondanks jarenlange, ernstige tegenslagen tijdens de bouw en ontwikkeling staat de F-35 z’n mannetje in het luchtgevecht. Of bij de uitschakeling van vijandelijke luchtafweersystemen. Of bij ondersteuning van grondtroepen.

Staat van dienst

De F-35 heeft in relatief korte tijd een goede staat van dienst opgebouwd. Fabrikant Lockheed Martin heeft meer dan 585 toestellen afgeleverd aan negen verschillende landen. Al die F-35’s hebben samen 335.000 vlieguren gemaakt.

Het hypermoderne toestel is in acht landen operationeel inzetbaar. Nederland volgt binnen afzienbare termijn. Niet voor niets zijn bijvoorbeeld de Verenigde Arabische Emiraten erop gebrand de F-35 binnenkort ook aan hun wapenarsenaal toe te voegen.

De nieuwe, vijfde generatie gevechtsvliegtuigen vervangen de verouderde F-16’s van de vierde generatie. De Amerikaanse luchtmacht beschikt over pakweg duizend F-16’s, kisten van 17 ton uit de tijd van de Koude Oorlog. De gemiddelde leeftijd van Amerikaanse jagers ligt daarmee op 28 jaar.

Te slim

Onverwacht doemt een pijnlijk probleem op. De F-35 is te geavanceerd, te zwaar en te duur voor het dagelijks werk, constateert de Amerikaanse luchtmacht. Oké, de 25 ton wegende jager is slim, sterk en slecht zichtbaar, maar voldoet niet echt als opvolger van de F-16.

„De F-35 is een Ferrari”, zei generaal Charles Brown jr., de hoogste baas van de US Air Force, recent. „Maar je rijdt niet elke dag in een Ferrari naar je werk. Met een Ferrari rijd je alleen op zondag.”

De Amerikaanse luchtmacht studeert daarom op een nieuwe opvolger van de F-16, meldt zakenblad Forbes. Minder slim, minder zwaar, minder duur. Een toestel van de vijfde generatie-min, zeg maar. Geen Fiat, maar ook geen Ferrari.

De constateringen over de ‘tekortkomingen’ van de F-35 als opvolger van de F-16 slaan hier en daar in als een bom. Vliegtuigfabrikant Lockheed Martin bijvoorbeeld ziet z’n verkoopprognoses ineens in de lucht hangen.

Alleskunner

De F-35 is het probleem dat het juist moest oplossen. Het stealth-gevechtsvliegtuig is het resultaat van een lange wensenlijst van de luchtmacht. De kist moest werkelijk alles kunnen. En liefst alles tegelijk.

Het langdurige, stroperige ontwikkelingsproces heeft het probleem verder verergerd. De jarenlange, hardnekkige vertragingen hebben ontwikkelaars meer tijd gegeven om meer capaciteiten aan het toestel toe te voegen.

De extra hightechspecificaties stuwen de toch al hoge onderhoudskosten van de F-35 echter verder op. Want ook de vliegtuigmotor, de F135, slijt sneller dan gedacht door intensief gebruik. Om kosten te sparen, overweegt Brown daarom sowieso de inzet van de F-35 terug te schroeven.

Tweede opvolger

En dus broedt de Amerikaanse luchtmacht op een oplossing. Wellicht een tweede opvolger, naast de F-35. Eentje voor het dagelijks werk. Een betaalbare, minder slimme variant. Ook om de immense troepenopbouw van bijvoorbeeld China te kunnen bijbenen.

Een optie om dan maar nieuwe F-16’s te bouwen, is afgeschoten door luchtmachtbaas Brown, oud-F-16-vlieginstructeur. Het huidige, pakweg vijftig jaar oude ontwerp van de F-16 is volgens de viersterrengeneraal onvoldoende geschikt om te digitaliseren. Niet voor niets heeft de luchtmacht al tien jaar geen F-16’s gekocht.

De Amerikaanse luchtmacht zoekt een gloednieuw, lichtgewicht jachtvliegtuig dat à la minute kan worden geüpdatet met nieuwe data. Eventueel nog tijdens een missie.

Cruciaal

De Amerikaanse vloot jachtvliegtuigen zou moeten bestaan uit een mix van een beperkt aantal geavanceerde en een bulk aan minder geavanceerde toestellen. De F-35 en de F-22 zouden als hypermoderne, stealth-toestellen daarin een rol krijgen voor complexe klussen.

Het Pentagon hakt naar verwachting ergens in 2023 de knoop door. De gedachtegang is helder. De vraag is alleen of het de Amerikanen lukt een B-keusjager te ontwikkelen die voldoet aan hun eigen hoge eisen voor het moderne luchtgevecht.